इनडोअर & नाइट ऑक्सिजन प्लॅन्ट

ऑक्सिजनसाठी येथे शीर्ष 9 वनस्पती इंडोर प्लांट्स आहेत:

 रडणारी अंजीर

 

फिकस प्लांट, ज्याला सामान्यतः रडण्याचे अंजीर म्हणतात, एक सुंदर झाडाची पाने आहेत.  हे एक सामान्य घरगुती वनस्पती आहे ज्यात विविध फायदे आहेत.  हे एक उत्तम वायु शुद्धीकरण संयंत्र आहे आणि एअरबोर्न फॉर्माल्डिहाइड, जाइलिन आणि टोलिन क्लीनिंगसाठी प्रभावी म्हणून नासाने त्याला मान्यता दिली आहे.  हा वनस्पती आपल्या घरात ठेवून आपण घरात श्वास घेत असलेल्या हवेची गुणवत्ता सुधारू शकता आणि निरोगी राहू शकता.

कोरफड वनस्पती

 

 बारमाही रसदार, कोरफड आपल्या त्वचेसाठी चांगला म्हणून ओळखला जातो.  हे बरेचदा आश्चर्य वनस्पती म्हणून ओळखले जाते कारण त्याचे बरेच वैद्यकीय फायदे आहेत आणि एक औषधी वनस्पती आहे.  हवा शुद्ध करण्यासाठी ही एक उत्कृष्ट वनस्पती आहे, कारण हे हवेपासून बेंझिन आणि फॉर्मलडीहाइड काढून टाकते.  हे रात्री ऑक्सिजन सोडण्यासाठी देखील ओळखले जाते.  हे ऑक्सिजनसाठी एक उत्कृष्ट घरातील वनस्पती आहे.

पोथोस प्लांट

 

एक सुंदर आणि सजीव पर्णसंभार वनस्पती, पोथोसची काळजी घेणे खूप सोपे आहे!  घराच्या आत हवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी ही एक उत्कृष्ट वनस्पती आहे.  हे फॉर्माल्डिहाइड, बेंझिन आणि कार्बन मोनोऑक्साइड सारख्या हवेपासून विष बाहेर टाकण्यासाठी प्रसिध्द आहे.  हे ऑक्सिजनसाठी एक कौतुकास्पद घरातील वनस्पती आहे आणि रात्री ऑक्सिजन सोडते.

Spider plant:- 

 

कोळी वनस्पती वाढण्यास सर्वात सोपी घरातील वनस्पतींपैकी एक आहे.  कोळी वनस्पती कार्बन मोनोऑक्साइड, फॉर्मल्डिहाइड आणि बेंझिन फिल्टर करून हवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी ओळखली जाते.  ऑक्सिजनसाठी ही एक भव्य इनडोअर वनस्पती आहे.  हे आनंदी व्हायबस पसरवण्यासाठी आणि चिंता आणि तणाव व्यवस्थापनास मदत करण्यासाठी देखील ओळखले जाते.

अरेका पाम 

हवेपासून हानिकारक प्रदूषक शोषण्यासाठी प्रसिध्द, एरेका पाम हवा शुद्धीकरणासाठी एक उत्कृष्ट घरातील वनस्पतींपैकी एक आहे.  अरेका पाम केवळ हवा शुद्ध करण्यासाठीच ओळखली जात नाही तर मुले आणि गर्भाच्या योग्य विकासास मदत करते.  ही वनस्पती घरात ठेवल्यास मज्जासंस्था बळकट होण्यासही मदत होते.

Snake plant :-

 

 उत्कृष्ट हवा शुद्ध करणारे पर्णसंवर्धन, साप वनस्पती घरातील वनस्पतींपैकी एक सर्वात आवडते.  हे हवा शुद्ध करण्यासाठी आणि फॉर्माल्डिहाइड, नायट्रोजन ऑक्साईड, बेंझिन, जाइलिन आणि ट्रायक्लोरेथिलीन सारख्या विषाणू शोषण्यासाठी नासाद्वारे ओळखले जाते.  हे खोलीत ऑक्सिजन जोडण्यासाठी आणि सीओ 2 शोषण्यासाठी प्रसिध्द आहे.

तुळशी

 

आध्यात्मिक झाडाची पाने, तुळशीच्या रोपाचे अनेक फायदे आहेत.  ही वनस्पती घरात ठेवल्यास घरात चांगले आरोग्य आणि नशिब येते.  हे घरापासून वाईटापासून बचाव करण्यासाठी ओळखले जाते.  आपल्या आध्यात्मिक फायद्यांव्यतिरिक्त, तुळशीची वनस्पती औषधी वनस्पतींची राणी म्हणून ओळखली जाते आणि त्याचे अनेक आरोग्य फायदे आहेत.  दिवसा तुळशीचा वनस्पती घरात ठेवल्यास ऑक्सिजनचा पुरवठा वाढतो कारण दिवसाला 20 तास ऑक्सिजन मिळतो.  हे हवेतील कार्बन मोनोऑक्साइड, कार्बन डाय ऑक्साईड आणि सल्फर डाय ऑक्साइड सारख्या हानिकारक वायूंना शोषून घेते.

बांबू वनस्पती

बांबूचा वनस्पती हवेतून टोल्युएन काढून टाकतो जो तीव्र वासाने रंगहीन द्रव असतो आणि नाक, डोळे आणि घश्यात जळजळ यासारखे हानिकारक प्रभाव पाडतो.  हे बेंझिन आणि फॉर्माल्डिहाइड सारख्या वातावरणापासून हानिकारक विषारे देखील फिल्टर करते.  बांबूचा रोप घरी ठेवल्यास ऑक्सिजनची पातळी मोठ्या प्रमाणात वाढू शकते.

जर्बेरा डेझी

 

 रंगीबेरंगी फुलांचा वनस्पती घर केवळ सुंदरच नाही तर ऑक्सिजनसाठी एक उत्कृष्ट घरातील वनस्पती आहे.  नासाच्या स्वच्छ हवा अभ्यासानुसार, जरबेरा डेझी फॉर्माल्डिहाइड, बेंझिन आणि ट्रायक्लोरेथिलीन सारख्या हवेपासून प्रदूषक काढून टाकते.  हे रात्री ऑक्सिजन सोडण्यासाठी आणि सीओ 2 शोषण्यासाठी देखील ओळखले जाते.

 ते घराबाहेर श्वास घेत असलेल्या हवेबद्दल बरेच काही करू शकत नाहीत, परंतु हिरव्या मित्रांच्या मदतीने घरातच ऑक्सिजनची पातळी निश्चितच वाढू शकते.

रात्री ऑक्सिजन तयार करणारे रोपे:

कोरफड

पीपल

साप वनस्पती

अरेका पाम

कडुनिंब

ऑर्किड्स

गर्बेरा (केशरी)

ख्रिसमस कॅक्टस

तुळशी

मनी प्लांट

कोरफड:

 

 कोरफड Vera वनस्पती एलेडीहाइड्स आणि बेंझिन सारख्या हवेपासून विष काढून टाकण्यासाठी प्रसिध्द आहे.

 बहुतेक वनस्पतींपेक्षा, तो रात्री ऑक्सिजन सोडतो तसेच बेडरूममध्ये आणि घरातील वातावरणास अनुकूल असतो.

 ते हळूहळू वाढतात आणि पांढर्‍या पारदर्शक जेलसह दाट पॉइंट पाने असतात.

 ही एक औषधी वनस्पती आहे जी वेगवेगळ्या उपचारांसाठी वापरली जाते.

 हे मुख्यत: सनी वातावरणात भरभराट होते आणि ओव्हरटेटरिंगमुळे त्याच्या मुळांना नुकसान होऊ शकते.

पीपल:

 

 पीपूल प्लांटला सेक्रेड अंजीर किंवा फिकस रिमिजिओसा म्हणून ओळखले जाते, जे मूळचे भारताचे आहे.

 त्याबद्दलच्या अंधश्रद्धा आणि कथांव्यतिरिक्त पीपूलचे वेगवेगळे फायदे आहेत.

 हे रात्री ऑक्सिजन प्रदान करते आणि दमा आणि बद्धकोष्ठतेवर उपचार करते.

 मधुमेह नियंत्रक म्हणूनही याचा उपयोग होतो.

 हे दात किडण्यावरील उपाय म्हणून देखील मदत करते.

 औषधी महत्त्व सोडण्याशिवाय, हा हिंदू आणि बौद्ध धर्मातील एक पवित्र वनस्पती म्हणून देखील मानला जातो.

साप वनस्पती:

 

 साप वनस्पती नाजूक सरळ पाने असलेला एक हौद आहे.

 हे सासू-सासूची भाषा म्हणून देखील ओळखले जाते आणि 3 फूट उंच पर्यंत वाढते.

 त्यात एक अद्वितीय मालमत्ता आहे जी ती सतत हवेतून कार्बन डाय ऑक्साईड शोषून घेते आणि रात्रीच्या वेळीही निरोगी वातावरण तयार करण्यासाठी फॉर्मल्डेहाइड काढून टाकते.

 नियमित देखभाल न करणार्‍या कमी देखभाल संयंत्रात वाढ होणे सोपे आहे.

ऑर्किड्स:

 

 ऑर्किड प्लांट्स दोन सर्वात मोठ्या फुलांच्या कुटुंबांपैकी एक आहे.

 कोरड्या मातीतही याचा विकास होऊ शकतो.

 बेडरूममध्ये ठेवण्यासाठी ऑर्किड्स एक सुंदर आणि उपयुक्त निवड आहे.

 हे हवेला शुद्ध करते कारण हे झीलीनला बहुतेक आमच्या फर्निचर आणि भिंतींच्या पेंट्समध्ये असलेले एक विषारी घटक काढून टाकते आणि घरातील वातावरण शुद्ध करते.

 ऑर्किड शाओक्सिंग (चीन) सह देखील त्यांचे शहर फूल म्हणून संबंधित आहे.

कडुनिंब:

 कडूलिंबाच्या झाडाचे बरेच फायदे आहेत आणि ते बॅक्टेरियाविरोधी गुणधर्मांसाठी ओळखले जातात.

 हे हवा शुद्ध करण्यासाठी आणि विविध आजारांवर उपचार करण्यासाठी देखील वापरले जाते.

 हे एक नैसर्गिक कीटकनाशक म्हणून देखील कार्य करते म्हणूनच यार्डच्या मध्यभागी रोप लावण्याचा सल्ला दिला जातो.

 हे केस आणि दंत उत्पादने म्हणून देखील वापरली जाते.

अरेका पाम:

 

 अरेका पाम सुवर्ण पाम, फुलपाखरू पाम आणि पिवळी पाम म्हणूनही ओळखले जाते आणि मूळचे दक्षिण भारत आणि फिलिपिन्समध्ये आहे.

 अरेका पाम घरातील घरातील वनस्पती म्हणून वापरली जाऊ शकते आणि त्याकडे विशेष लक्ष देणे आवश्यक आहे.

 उन्हाळ्याच्या हंगामात माती थोडीशी ओलसर आणि गडी बाद होण्याच्या काळात काही प्रमाणात कोरडी असणे आवश्यक आहे.

 हे संपूर्ण उन्हात लागवड करता येते, परंतु ते अंशतः सावलीला प्राधान्य देते.

 जर्बेरा (केशरी):

 

 गर्बेरा प्लांट एक सुंदर आणि रंगीबेरंगी फुलांचा वनस्पती आहे जो रात्री ऑक्सिजन सोडण्याच्या क्षमतेसाठी ओळखला जातो.

 श्वासोच्छ्वास आणि झोपेच्या आजाराने ग्रस्त अशा लोकांसाठी हे फायदेशीर आहे.

 या झाडांना फुलांच्या हंगामासाठी सूर्यप्रकाशाची आवश्यकता असते.

 योग्य काळजी आणि वाढत्या परिस्थितीत, जरबेरा डेझी दोन वर्षांपेक्षा जास्त काळ जगू शकेल.

ख्रिसमस कॅक्टस:

 

 ख्रिसमस कॅक्टसचे दुसरे नाव शल्मबर्गेरा आहे, जे बहुतेक पूर्व ब्राझीलमध्ये आढळतात.

 हे रात्रीच्या वेळी ऑक्सिजन प्रदान करते म्हणून घरातील हवा शुद्ध करण्यासाठी देखील वापरले जाते.

 त्यांना उन्हाळ्यात दर दोन ते तीन वेळा आणि गडी बाद होण्याचा हंगामात आठवड्यातून एकदा पाणी देणे आवश्यक होते.

 त्याची फुले अमृतसमवेत उत्साही असतात आणि हिंगिंगबर्ड्सद्वारे कार्यक्षमतेने परागकण करता

तुळशी:

 

 तुळशीला पवित्र तुळशी म्हणूनही ओळखले जाते.  हे मूळ मूळचे आहे आणि बहुतेक दक्षिण-पूर्व आशियामध्ये लागवड केली जाते.

 हे सामान्यत: दमा, सर्दी, घसा खवखवणे, उच्च बीपी आणि कोलेस्ट्रॉलच्या उपचारांसाठी वापरले जाते.

 तणाव आराम करणारे आणि जळजळ नियंत्रक म्हणून देखील वापरले जाते

मनी प्लांट:

 

 मनी प्लांटला डेविल्स आयव्ही म्हणून देखील ओळखले जाते.

 मनी प्लांट हे नाव दिले गेले कारण त्यात नाण्यासारखे दिसणारे सपाट मोटा पाने आहेत.

 मुख्यतः हवा फिल्टरिंगसाठी तसेच झोपेचे विकार दूर करण्यासाठी घरातील वनस्पती म्हणून वापरले जाते.

कॅमोमाइल:

 

 कॅमोमाइल एक वैद्यकीय आणि हर्बल वनस्पती आहे जे एस्टर कुटुंबातून येते.

 रात्री देखील ऑक्सिजन देण्याची क्षमता आहे.

 हे बर्‍याच रोगांचे बरे करण्यासाठी पारंपारिक औषधांमध्ये वापरण्यासाठी बनवले जाते.

 हे पौष्टिक मूल्यांमध्ये देखील समृद्ध आहे जे त्याच्या वापरामध्ये आणि मूल्यात भर घालते.

इंग्रजी आयव्ही:

 

 इंग्रजी आयव्ही वनस्पती बहुतेक घरांमध्ये आढळणार्‍या वनस्पतींचा सर्वात सामान्य प्रकार आहे.

 या वनस्पतींमध्ये रात्री ऑक्सिजन देण्याच्या भरीव गुणवत्तेसह उर्जा असते.

 या झाडे बहुतेक वेळा एखाद्या चांगल्या जागेसाठी किंवा एखाद्या विशिष्ट जागेच्या भिंतीच्या कव्हरेजसाठी वापरल्या जातात कारण त्या लवकर पसरतात.  आता खरेदी करा.

बांबू वनस्पती:

 

 बांबूची रोपे आणखी एक प्रकारची रोपे आहेत ज्यात उच्च रक्तदाब दर जास्त असतो.

 या वनस्पती शोधणे फार सोपे आहे आणि बर्‍याच प्रकाशयोजनांमध्ये चांगल्या प्रकारे वाढू शकते.

 या वनस्पतींमध्ये रात्री ऑक्सिजन सोडण्याची गुणवत्ता देखील असते, परंतु त्यांना भरपूर प्रमाणात पाणी प्यायले पाहिजे.

लव्हेंडर वनस्पती

 लॅव्हेंडर वनस्पती एक औषधी वनस्पती आहे जी तिच्या सुंदर देखाव्या तसेच त्याच्या वापरासाठी देखील ओळखली जाते.

 रात्रीच्या वेळी या झाडे चांगली प्रमाणात ऑक्सिजन देतात आणि भूमिगत बागांमध्ये लागवड करतात.

 लॅव्हेंडर वनस्पती देखील त्याच्या उपचारात्मक सुगंधासाठी ओळखली जाते आणि त्याचे अमूर्त देखील आवश्यक तेले म्हणून तयार केले आणि वापरले जाते.

शांतता कमळ

 

 पीस कमळ वनस्पती सहसा कुंडीत वाढतात.

 रात्रीच्या वेळी ऑक्सिजनचा चांगला दर देण्यास या वनस्पती अनुकूल आहेत.

 त्यांना ओलसर माती आणि उच्च आर्द्रता आवश्यक आहे.

 पीस कमळ वनस्पती देखील पांढर्‍या फुलांना बहरतात आणि त्या आधीपासूनच अस्तित्त्वात असलेल्या सुंदर आणि चमकदार हिरव्या रंगात दिसतात.

कोळी वनस्पती

 

 स्पायडर प्लांट ही त्या वनस्पतींपैकी एक आहे जी वाढण्यास सर्वात सोपी आहे आणि म्हणूनच बर्‍याच घरांमध्ये ती आढळते.

 ते रात्री ऑक्सिजन प्रदान करतात आणि हवेपासून विष स्वच्छ करणारे आणि निरोगी आर्द्रता प्रदान करण्याचा उत्कृष्ट दर्जा आहे.

 ही झाडे गरम आणि जळत्या उष्णतेला प्राधान्य देत नाहीत कारण यामुळे त्यांची पाने जाळतात.  आंशिक सावलीत वाढणे हे सर्वोत्तम आहे.

 

ऋषी

 

 ॠषी वनस्पती हा पुदीना कुटुंबातील असून तो त्याच्या पानांमध्ये सुगंधित सुगंध ठेवतो जो विविध कारणांसाठी वापरला जातो.

 Plantsषी वनस्पती रात्री ऑक्सिजन सोडण्यास प्रवृत्त असतात.

 ॠषी वनस्पतीची पाने स्वयंपाकासाठी तसेच पोटातील अनेक आजार बरे करण्यासाठी वापरली जातात.

फिकस

 

 फिकस प्लांटमध्ये झाडासारखी रचना असते आणि बर्‍याच कार्यालये आणि घरांमध्ये सामान्यतः पिकविली जाते.

 फिकस वनस्पती रात्री ऑक्सिजन देते आणि थेट सूर्यप्रकाश आणि उष्णतेपेक्षा छायामय आणि मध्यम-प्रकाश पसंत करते.

 ते रोपे वाढविण्यास कठीण नसतात आणि दीर्घ आयुष्य वाढवतात.

गोल्डन पोथोस

 

 गोल्डन पोथोस प्लांट डेव्हिल्स आयव्ही म्हणूनही ओळखला जातो.

 गोल्डन पोथॉस बर्‍याच घरांमध्ये मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते कारण वारंवार पाणी पिण्याची आणि प्रकाशयोजना नसतानाही ते चांगले टिकू शकते.

 तसेच रात्री ऑक्सिजन प्रदान करण्याचा दर्जा देखील यात आहे.

रडत अंजीर

 

 रडणा  अंजिराच्या झाडाला दाट आणि गडद हिरव्या रंगाची पाने आहेत.

 त्यांना रात्री ऑक्सिजन प्रदान करणे चांगले आहे आणि वारंवार पाणी पिण्याची आवश्यकता नसते.

 अंजिराच्या झाडास रोखण्यासाठी तेजस्वी आणि तीव्र उष्णतेऐवजी कमीतकमी फिल्टर्ड सूर्यप्रकाश आवश्यक असतो

 फिलोडेन्ड्रॉन

 फिलॉडेंड्रॉन वनस्पती सामान्यत: कोणत्याही अंतर्गत वातावरणात अनुकूल असतात.

 रात्री ऑक्सिजन देण्याची त्यांची प्रवृत्ती आहे आणि पश्चिम किंवा दक्षिण पूर्वेकडे असलेल्या खिडक्याकडे चांगली वाढते.

 फिलोडेन्ड्रॉनची चांगली काळजी घेतल्यास वेगवान उत्पादकांमध्येही समावेश आहे.

क्रायसेंथेमम

 

 क्रायसॅन्थेमम रोपे फुलांची रोपे आहेत जी चमकदार पिवळ्या रंगाचे फुले फुलतात.

 ते रात्री ऑक्सिजन प्रदान करतात.

 क्रायसॅन्थेममची झाडे सुपीक व निचरा होणारी माती आणि योग्य आहार देऊन चांगली वाढू शकतात.

सिग्नोनियम प्लांट

 सिग्नोनियम रोपे ही फुलांची रोपे आहेत जी अरसी कुटूंबाशी संबंधित आहेत आणि सुंदर बाणांच्या आकाराची पाने आहेत.

 ते रात्री ऑक्सिजन देणारे आहेत आणि बागेत आणि घरामध्ये देखील लागवड करतात.

 त्यांना थेट उष्णता आणि सूर्यप्रकाशाच्या संपर्कात आणणे आणि मध्यम प्रकाश पसंत करण्यास आवडत नाही.

पॅशन फ्लॉवर:

 

 पॅशन फ्लॉवर प्लांट हा वनस्पतींचा दुसरा प्रकार आहे जो रात्रीच्या वेळी कार्बन डाय ऑक्साईड ऑक्सिजनमध्ये बदलतो.

 पॅशन फ्लॉवर झाडे त्याच्या सुंदर देखाव्यासाठी बर्‍याच घरांमध्ये आणि बागांमध्ये वाढतात.

 या फुलांच्या झाडांना चांगली निचरा होणारी माती आवश्यक आहे.

चिनी सदाहरित 

 चिनी सदाहरित रोपे वाढविणे सोपे आहे आणि अप्रत्यक्ष सूर्यप्रकाशाच्या खाली देखील चांगले पीक घेतले जाते.

 त्यांना रात्री पर्याप्त ऑक्सिजन प्रदान करण्याची गुणवत्ता असते आणि त्या हेतूसाठी ते योग्य आहेत.

 घराच्या आर्द्र भागात जसे किचन किंवा बाथरूममध्ये ठेवणे त्यांना सर्वात अनुकूल आहे.

ब्रोमेलीएड

 ब्रोमिलियाड झाडे छायादार भागात वाढविण्यासाठी योग्य आहेत.  ते कार्बन डाय ऑक्साईडमध्ये श्वास घेतात आणि रात्रीच्या वेळी ताजी ऑक्सिजन प्रदान करतात.

 ते भांडी मध्ये जलद निचरा होणारी जमीन देखील चांगली वाढण्याची शक्यता आहे.

 हे असे रोपे आहेत जे आयुष्यात एकदाच बहरतात आणि फुले तयार करतात.

चमेली वनस्पती

 

 थंड तापमान आणि हवेशीर क्षेत्रात चमेलीची वनस्पती चांगली वाढते.  त्यांना रात्रीसुद्धा ऑक्सिजन देण्याची प्रवणता असते.

 जैस्मीन वनस्पती ऑलिव्ह कुटुंबातील एक सदस्य आहे.

 सामान्यतः खूप उंच वाढतात म्हणून त्यांना वाढीसाठी समर्थन संरचनेची आवश्यकता असते.

गार्डेनिया वनस्पती

 गार्डेनियाची झाडे बहुधा बाहेरच आढळतात.

 ते रात्रीच्या वेळी ऑक्सिजन प्रदान करण्यात समृद्ध असतात कारण त्यामध्ये उच्च श्वसन घटक असतात.

 या झाडांना माती आणि योग्य प्रमाणात निचरा होण्याची आवश्यकता आहे.

 ते घरामध्ये देखील घेतले जाऊ शकते परंतु नेहमीपेक्षा थोडे प्रयत्न करून.

एलेकॅम्पेन

 इलेकॅम्पेन वनस्पती आपल्या वैद्यकीय गुणधर्म आणि वापरासाठी ओळखली जाते.

 हे बारमाही औषधी वनस्पती आहे जे एस्टर कुटुंबातील आहे आणि रात्री ऑक्सिजन प्रदान करण्याची क्षमता ठेवते.

 त्याच्या फुलाचा तेजस्वी पिवळा रंग आहे आणि इलेकॅम्पेन वनस्पतीचा एकंदरीत देखावा सूर्यफुलाच्या वनस्पतीसारखा दिसतो.

व्हॅलेरियन प्लांट

 व्हॅलेरियन प्लांट उन्हाळ्याच्या काळात गुलाबी आणि पांढर्‍या सुगंधित फुलांना फुलणारा एक फुलांचा वनस्पती आहे.

 या वनस्पतींमध्ये रात्री उदार प्रमाणात ऑक्सिजन देण्याची प्रवृत्ती असते.

 त्यांची मुळे निद्रानाश दूर करण्यासाठी देखील वापरली जातात.

 प्रदूषणाची वाढती पातळी, आजूबाजूची हवा दिवसेंदिवस खराब होत आहे.  यामुळे दमा, सायनस, ब्राँकायटिस आणि श्वासोच्छवासाच्या अनेक समस्यांसारख्या रोगांची शक्यता वाढते.  सरकार आणि इतर आरोग्य नियामक संस्था शक्य तितक्या चांगल्या उपायांवर काम करत असताना, प्रदूषणाची पातळी कमी होण्यास मदत करण्यासाठी व्यक्तींना नियंत्रणाखाली पावले उचलावी लागतील.  प्रदूषण आणि विषारी पदार्थांचे श्वास घेण्यास कोणीही टाळू शकत नाही, तरीही घरातील वनस्पतींनी घरातील स्वच्छ हवा आणि ऑक्सिजनचा पुरेसा पुरवठा केला जाऊ शकतो.  घरामध्ये झाडे ठेवणे केवळ हवेची गुणवत्ता सुधारत नाही तर आपले मानसिक आरोग्य देखील सुधारू शकते आणि आपल्याला अधिक शांत वाटते.

-To buy or any other information please comment below...

कोरोना‌ काळात‌ म्यूकरमाइकोसीस बुरशीचा धोका :लक्षणे व उपाय

           म्यूकरमाइकोसीस हा एक प्रकारचा बुरशीजन्य संसर्ग आहे ज्याच्या रूपात म्यूकोरेल्स क्रमाने बुरशी येते.  साधारणतया, म्यूकोर, र्झोपस, बसिडिया आणि कनिंघेमला जनरातील प्रजाती बहुतेक वेळा गुंतलेली असतात. 

  म्यूकरमाइकोसीस नावे झिगॉमायकोसिस - या रूग्णने प्यूरिबिटल बुरशीजन्य संसर्गाची एक समस्या म्यूकोर्मिकोसिस किंवा फिकोमायकोसिस म्हणून ओळखली जाते. स्पेशॅलिटीइंफॅक्टिव्ह रोग कारणेवचनी रोगप्रतिकारक प्रणाली धोकादायक घटक एचआयव्ही एड्स, डायबेटिक ट्रॅमेन्टॉसिस  , सर्जिकल डेब्रायडमेंटप्रोग्नोसिस गरीब

 हा आजार बहुधा रक्तवाहिन्यांमध्ये आणि आजूबाजूच्या हायफाइच्या वाढीमुळे दिसून येतो आणि मधुमेह किंवा तीव्र रोगप्रतिकारक व्यक्तींमध्ये संभाव्य जीवघेणा असू शकतो.

 "म्यूकोर्मिकोसिस" आणि "झिगॉमायकोसिस" कधीकधी परस्पर बदलतात. तथापि, झिग्मायकोटा पॉलिफायलेटिक म्हणून ओळखली गेली आहे आणि आधुनिक बुरशीजन्य वर्गीकरण प्रणालीमध्ये त्यांचा समावेश नाही.  तसेच, जेव्हा झिगॉमायकोसिसमध्ये एंटोमोथोरेल्सचा समावेश असतो, तर श्लेष्मायकोसिस हा गट वगळतो.

# चिन्हे आणि लक्षणे

 म्यूकोर्मिकोसिस आणि त्याच्या त्वचेचा इलेक्ट्रॉन मायक्रोग्राफ असलेल्या 47 वर्षीय व्यक्तीला म्यूकोरालिस बुरशीचे स्पोरंगिया दर्शवित आहे.  म्यूकोर्मिकोसिस वारंवार सायनस, मेंदू किंवा फुफ्फुसांना संक्रमित करते.  तोंडी पोकळी किंवा मेंदूचा संसर्ग श्लेष्मापाय रोगाचा सर्वात सामान्य प्रकार आहे, परंतु बुरशीमुळे लैंगिकदृष्ट्या कार्यशील मुलूख, त्वचा आणि इतर अवयव प्रणालींसारख्या शरीराच्या इतर भागात देखील संसर्ग होऊ शकतो. क्वचित प्रसंगी मॅक्सिलला म्यूकोर्मिकोसिसमुळे प्रभावित होऊ शकतो. मॅक्सिलोफेसियल क्षेत्राचा समृद्ध रक्तवाहिन्या पुरवठा सहसा बुरशीजन्य संक्रमणास प्रतिबंध करते, जरी अधिक विषाणूजन्य बुरशी, जसे की म्यूकोर्मिकोसिससाठी जबाबदार असतात, बहुतेकदा या अडचणीवर मात करतात. 

 अशी अनेक चिन्हे आहेत जी म्यूकोर्मिकोसिसकडे लक्ष देतात.  अशी एक चिन्हे म्हणजे रक्तवाहिन्यांवरील बुरशीजन्य आक्रमण म्हणजे रक्ताच्या गुठळ्या तयार होणे आणि रक्तपुरवठा कमी झाल्यामुळे आसपासच्या ऊतकांचा मृत्यू.  जर रोग मेंदूत सामील असेल तर लक्षणे डोळ्यांमागील एकतर्फी डोकेदुखी, चेहर्याचा वेदना, बुखार, अनुनासिक रक्तसंचय, काळ्या स्राव होण्याकडे आणि डोळ्याच्या सूजसह तीव्र सायनुसायटिस देखील असू शकतात. संक्रमणाच्या सुरुवातीच्या काळात प्रभावित त्वचा त्वचेत सामान्य दिसू शकते.  ही त्वचा त्वरीत लालसर बनते आणि ऊतींच्या मृत्यूमुळे अखेरीस काळ्या होण्यापूर्वी सूज येते.  म्यूकोर्मिकोसिसच्या इतर प्रकारांमध्ये फुफ्फुसांचा, त्वचेचा किंवा शरीराचा संपूर्ण भाग असू शकतो;  श्वास घेण्यात अडचण आणि सतत खोकला देखील लक्षणांमधे असू शकतो.  ऊतकांच्या मृत्यूच्या बाबतीत, लक्षणांमध्ये मळमळ आणि उलट्या होणे, खोकला येणे आणि पोटात दुखणे समाविष्ट आहे. 

 #जोखीम :- म्यूकोर्मिकोसिसच्या पूर्वसूचना या घटकांमध्ये एचआयव्ही / एड्स, अनियंत्रित मधुमेह इन्शूलिनच्या कमतरतेमुळे रक्तामध्ये व लघवीमध्ये साखर आढळणे, लिम्फोमास, किडनी निकामी, अवयव प्रत्यारोपण, दीर्घकालीन कोर्टिकोस्टेरॉइड आणि इम्युनोसप्रप्रेसिव थेरपी, सिरोसिस एनर्जी कुपोषण,  आणि डिफेरॉक्सॅमिन थेरपी यांचा समावेश आहे.  असे असूनही, तथापि, तेथे श्लेष्मायकोसिसची कोणतीही प्रकरणे आढळली नाहीत ज्यात कोणतेही पूर्वसूचना नसलेले घटक आहेत.

# निदान :-

 टिशू किंवा डिस्चार्जचे सामान्यतः विश्वासार्ह नसल्यामुळे, म्यूकोर्मिकोसिसचे निदान गुंतलेल्या ऊतींच्या बायोप्सीच्या नमुन्यासह स्थापित केले जाऊ शकते. 

  जर म्यूकोर्मिकोसिसचा संशय असेल तर रोगाचा वेगवान प्रसार आणि उच्च मृत्यु दरांमुळे अ‍ॅम्फोटेरिसिन बी थेरपी त्वरित दिली जावी.  Mpम्फोटेरिसिन बी सामान्यत: संसर्ग निर्मूलन सुनिश्चित करण्यासाठी सुरुवातीच्या थेरपीनंतर अतिरिक्त 4-6 आठवड्यांपर्यंत दिले जाते.  आसाव्यूकोनाझोलला नुकताच आक्रमक एस्परजिलोसिस आणि आक्रमक श्लेष्मायकोसिसच्या उपचारांना एफडीए मंजूर करण्यात आला.

 एम्फोटेरिसिन बी किंवा पोझॅकोनाझोल एकतर प्रशासनानंतर, "बुरशीचे बॉल" शल्यक्रिया काढून टाकण्याचे संकेत दिले जातात.  पुनर्जन्म होण्याच्या कोणत्याही लक्षणांसाठी या रोगाचे काळजीपूर्वक निरीक्षण केले पाहिजे. 

 सर्जिकल थेरपी खूप कठोर असू शकते आणि अनुनासिक पोकळी आणि मेंदू यांचा समावेश असलेल्या रोगाच्या काही बाबतीत, संक्रमित मेंदूच्या ऊतींना काढून टाकण्याची आवश्यकता असू शकते.  काही प्रकरणांमध्ये शस्त्रक्रिया अस्वच्छ करणारी असू शकते कारण त्यात टाळू, अनुनासिक पोकळी किंवा डोळ्याची रचना काढून टाकणे समाविष्ट असू शकते. शस्त्रक्रिया एकापेक्षा जास्त ऑपरेशन्सपर्यंत वाढविली जाऊ शकतात.  असा गृहितकल्प केला गेला आहे की हायपरबेरिक ऑक्सिजन एक सहायक थेरपी म्हणून फायदेशीर ठरू शकतो कारण ऑक्सिजनच्या उच्च दाबमुळे जीव नष्ट करण्याच्या न्युट्रोफिल्सची क्षमता वाढते.  विशेषत: जेव्हा कॉनिडीओबोलस अँटीरेट्रोव्हायरल थेरपी प्रतिरोधक एड्स रूग्णांमधील अँटीफंगल एजंटला प्रतिसाद देत नाही तेव्हा उपचारांचा दृष्टीकोन भिन्न असू शकतो.

 रोगनिदान:- बहुतेक प्रकरणांमध्ये, श्लेष्माचा संसर्ग फारच कमी असतो आणि त्याचे स्वरूप आणि तीव्रता यावर अवलंबून मृत्यु दर वेगवेगळ्या असतात.  गेंडाच्या स्वरूपात, मृत्यूचे प्रमाण ०% च्या दरम्यान आहे, तर प्रसारित म्यूकोर्मिकोसिस हा रोगाचा मृत्यु दर 90 ०% पर्यंत असणार्‍या आरोग्यदायी रूग्णात सर्वाधिक मृत्यु दर दर्शवितो.   एड्सच्या रूग्णांमध्ये मृत्यूचे प्रमाण जवळजवळ 100% असते. म्यूकोर्मिकोसिसच्या संभाव्य गुंतागुंतंमध्ये न्यूरोलॉजिकल फंक्शनची अंशत: हानी, अंधत्व आणि मेंदू किंवा फुफ्फुसाच्या रक्तवाहिन्यांचे जमा होणे समाविष्ट आहे. 

# एपिडेमिओलॉजी :-

 म्यूकोर्मिकोसिस हा एक अत्यंत दुर्मिळ संसर्ग आहे आणि म्हणूनच, रुग्णांच्या इतिहासाची आणि संसर्गाची घटना लक्षात ठेवणे कठीण आहे. तथापि, एका अमेरिकन ऑन्कोलॉजी सेंटरमध्ये असे दिसून आले आहे की श्लेष्मायकोसिस शवविच्छेदन 0.7% आणि त्या केंद्रात दर 100,000 प्रवेशासाठी अंदाजे 20 रुग्णांमध्ये आढळली. अमेरिकेत, बहुतेकदा हायपरग्लिसेमिया आणि मेटाबोलिक acidसिडोसिस (उदा. डीकेए) सह, गेंदाच्या स्वरूपात म्यूकोर्मिकोसिस आढळतो. बहुतेक प्रकरणांमध्ये रुग्ण इम्युनोकोमप्रॉमिस केलेला असतो, जरी अशी घटना फार कमी घडली आहे;  हे सहसा बुरशीजन्य बीजाणूंचा क्लेशकारक रोगप्रतिबंधक लस टोचण्यामुळे होते.  आंतरराष्ट्रीय स्तरावर, एका इटालियन पुनरावलोकनात तीव्र रक्ताचा 1% रूग्णांमध्ये म्यूकोर्मिकोसिस आढळला.

 यूएसएमधील प्रत्येक रुग्णालयात त्यांच्या सुविधांमध्ये उद्भवणार्‍या संक्रामक प्राण्यांचे तपशील जाहीर करणे आवश्यक नाही.   20001मध्ये झालेल्या प्राणघातक श्लेष्माचा संसर्ग झाल्याचा तपशील टेलिव्हिजन आणि वृत्तपत्रांच्या अहवालांना बालरोगविषयक वैद्यकीय जर्नलमधील लेखाला प्रतिसाद मिळाल्यानंतर समोर आला. दूषित इस्पितळातील तागाचे संक्रमण पसरल्याचे दिसून आले.  2001 च्या अभ्यासानुसार अमेरिकेच्या प्रत्यारोपणाच्या रूग्णालयात वितरित केलेल्या ताज्या लाँडर हॉस्पिटलच्या कपड्यांना म्यूकोरेल्स दूषित आढळले. 

 २०११ च्या जपलिन चक्रीवादळाच्या पार्श्वभूमीवर संक्रमणांचा क्लस्टर उद्भवला.  जुलै १. पर्यंत, त्वचेच्या श्लेष्मल त्वचारोगाच्या एकूण 18 संशयित घटनांची नोंद झाली होती, त्यापैकी 13 जणांची पुष्टी झाली.  एक पुष्टीकरण प्रकरण म्हणून परिभाषित केले गेले होते 

१) आणि मे रोजी किंवा नंतर आजारपणाने बळी पडलेल्या व्यक्तीच्या टॉर्नेडोमध्ये जखमेच्या व्यक्तीस अँटीफंगल उपचार किंवा सर्जिकल डिब्रिडमेंट आवश्यक असलेल्या मुलायम-ऊतक संसर्गाची नेक्रोटिझिंग, 

2) सकारात्मक बुरशीजन्य संस्कृती किंवा हिस्टोपाथोलॉजी आणि अनुवंशिक अनुक्रम अनुरूप  एक म्यूकोर्मिसेट.  जून 17 पासून या उद्रेकाशी संबंधित कोणतीही अतिरिक्त प्रकरणे नोंदली गेली नाहीत. दहा रुग्णांना अतिदक्षता विभागात दाखल करण्याची आवश्यकता होती आणि पाच जणांचा मृत्यू झाला. 

 मागील नैसर्गिक आपत्तींनंतर त्वचेच्या म्यूकोर्मिकोसिसची नोंद झाली आहे;  तथापि, हे चक्रीवादळा नंतर प्रथम ज्ञात क्लस्टर आहे.  मोडतोड साफसफाईची व्यक्तींमध्ये काहीही आढळले नाही;  त्याऐवजी दूषित वस्तूंनी उदासीन झालेल्या जखमांद्वारे (उदा. वुडपेलवरील स्प्लिंटर्स) ट्रान्समिशन झाल्याचे मानले जाते.

 सीओव्हीआयडी -१  (साथीचा रोग) सर्व देशभर (साथीचा रोग) पसरल्यानंतर, भारतात कोविड -19 च्या इम्युनोस्प्रेसिव्ह उपचारांशी संबंधित बरीच प्रकरणे नोंदवली गेली.  अहमदाबादमध्ये डिसेंबर २०२० च्या मध्यापर्यंत नऊ मृत्यूंसह 44 प्रकरणे नोंदवली गेली. मुंबई आणि दिल्लीमध्येही प्रकरणे नोंदली गेली

जागतिक वारसा स्थळ : अजिंठा लेणी

            अजिंठा लेण्यांमध्ये अंदाजे दगडी स्तंभ असलेल्या बौद्ध लेणींची स्मारके आहेत जी ई.पू. दुसर्‍या शतकापासून ते इ.स. 480 पर्यंतच्या महाराष्ट्र राज्यातील औरंगाबाद जिल्ह्यात आहेत. या लेणींमध्ये चित्रे आणि रॉक-कट शिल्पांचा समावेश आहे.  प्राचीन भारतीय कलेच्या जिवंत उदाहरणांपैकी विशेषत: अभिव्यक्त करणारे चित्र जे जेश्चर, पोज आणि फॉर्मद्वारे भावना सादर करतात. 

 अजिंठा लेणी युनेस्को जागतिक वारसा साइट आहे.

लेणी १, अजिंठा, 5 व्या शतकातील चैत्य सभागृह

 ते सर्वत्र बौद्ध धार्मिक कलेचे उत्कृष्ट नमुने म्हणून ओळखले जातात.  या लेण्या दोन टप्प्यांत बांधल्या गेल्या, पहिल्या शतक सा.यु.पू. दुसर्‍या शतकाच्या आसपास आणि दुसर्‍या जुन्या वृत्तांकानुसार, –००- 50 पासून घडलेल्या किंवा नंतरच्या शिष्यवृत्तीनुसार सा.यु. –०-–80च्या संक्षिप्त कालावधीत. हे स्थळ भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण,  च्या संरक्षणाचे स्मारक आहे आणि  १९८३ पासून अजिंठा लेणी युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळ आहेत.

 अजिंठा लेणींमध्ये प्राचीन बौद्ध परंपरेचे मठ आणि उपासना मंडळे आहेत ज्यात मीटर (२66 फूट) खडकाची भिंत कोरलेली आहे. बुद्धांचे मागील जीवन आणि पुनर्जन्म, आर्यसुराच्या जातकमाला मधील चित्रिकथा आणि बौद्ध देवतांच्या रॉक-कट शिल्पांचे वर्णन करणारे चित्रेही या लेण्यांमध्ये सादर केली जातात.  मजकूर नोंदी सूचित करतात की या लेण्यांमुळे भिक्षूंसाठी मान्सूनची माघार, तसेच प्राचीन भारतातील व्यापारी आणि यात्रेकरूंसाठी विश्रांतीची जागा होती. ऐतिहासिक रेकॉर्ड्सवरून पुरावा म्हणून भारतीय इतिहासात ज्वलंत रंग आणि भित्तीचित्र पेंटिंग मुबलक होते, तर अजिंठाच्या लेणी  16, 17, 1 आणि 2 प्राचीन भारतीय भिंत-चित्रकलेचे अस्तित्व टिकवण्याचा सर्वात मोठा समूह आहे. 1 व्या शतकाच्या सुरूवातीच्या काळात अकबर काळातील मुघल-काळातील अधिका-यांनी आणि मध्यकालीन काळातील अनेक चिनी बौद्ध प्रवासीांच्या संस्मरणात अजिंठा लेण्यांचा उल्लेख केला आहे. वाघ-शिकार करणाऱ्या वसाहतीच्या इंग्रज अधिका जॉन स्मिथने चुकून "शोधला" आणि पश्चिमेच्या लक्ष वेधून घेईपर्यंत त्यांना जंगलात व्यापले गेले.दख्खनच्या पठारामधील वाघूर नदीच्या यू-आकाराच्या घाटाच्या खडकाळ उत्तरेकडील भिंतीमध्ये या लेण्या आहेत. घाटामध्ये नदीचे प्रवाह जास्त असल्यास लेण्यांच्या बाहेरून येणारे अनेक धबधबे आहेत. 

 एलोरा लेण्यांसह अजिंठा हे महाराष्ट्रातील पर्यटकांचे प्रमुख आकर्षण आहे.  हे फरदापूरपासून 6 किलोमीटर (7.7 मैल), जळगाव शहरातून किलोमीटर (37 मैल), महाराष्ट्र, भारत, औरंगाबाद शहरापासून १०4 किलोमीटर (65 मैल) आणि पूर्व-ईशान्य दिशेने 350किलोमीटर (२२० मैल) अंतरावर आहे.  मुंबईचा. अजिंठा एलोरा लेण्यांपासून १०० किलोमीटर (२ मैलांवर) अंतरावर आहे, ज्यात हिंदू, जैन आणि बौद्ध लेण्या आहेत.  अजिंठा शैली एलोरा लेणी आणि एलिफंटा लेणी, औरंगाबाद लेणी, शिवलेनी लेणी आणि कर्नाटकातील लेणी मंदिरांसारख्या इतर साइटवर देखील आढळते.

 अजिंठा लेणी सामान्यत: दोन वेगळ्या टप्प्यात तयार होण्यास सहमती दर्शविली जातात, पहिली शतक पूर्वपूर्व दुसर्‍या शतकापासून इ.स.पूर्व शतकानुशतके आणि दुसरे अनेक शतके नंतर.

 या लेणींमध्ये  36 ओळखण्याजोग्या पाया आहेत, त्यातील काही लेण्यांची मूळ संख्या १ ते २ या कालावधीनंतर सापडली. नंतर ओळखल्या गेलेल्या लेण्यांना मूळ क्रमांकांनुसार ओळखल्या जाणार्‍या १ ए सारख्या अक्षराच्या अक्षरासह जोडले गेले आहेत.  15 आणि 16 लेणी.   लेणी क्रमांकन करणे हे सोयीचे अधिवेशन आहे आणि त्यांच्या बांधकामाच्या कालक्रमानुसार प्रतिबिंबित होत नाही. 

 पहिल्या (सातवाहन) कालावधीच्या लेण्यांचे संपादन

 गुहा 9, स्तूप असलेल्या प्रथम-काळातील हिनायन-शैलीतील चैत्य पूजा हॉल परंतु मूर्ती नाहीत

 सर्वात आधीच्या गटामध्ये गुहा 9, 10, 12, 13 आणि 15 ए आहेत.  या लेण्यांमधील भित्तीचित्र जातकांच्या कथांचे वर्णन करतात.  नंतरच्या लेण्यांमध्ये गुप्त काळाचा कलात्मक प्रभाव दिसून येतो, परंतु सुरुवातीच्या गुहां कोणत्या शतकामध्ये बांधल्या गेल्या यावर भिन्न मते आहेत. वॉल्टर स्पिंकच्या म्हणण्यानुसार, ते इ.स.पू. १०० ते १०० या काळात तयार केले गेले होते, बहुदा हिंदू सातवाहन घराण्याच्या संरक्षणाखाली (इ.स.पू. २३०- इ.स. २२० सी.ई.) या प्रदेशावर राज्य केले.  इतर डेटािंग्स मौर्य साम्राज्याचा कालावधी (300 बीसीई ते 100 बीसीई) पर्यंत पसंत करतात. यापैकी व १० लेणी म्हणजे स्तूप आहेत ज्यात चैत्य-गृहाचे पूजेचे हॉल आहेत, आणि १२, १, आणि १ A गुहा विहारास आहेत . सातवाहन  काळातील लेणींमध्ये त्याऐवजी स्तूपावर जोर देऊन, अलंकारिक शिल्पकलेची कमतरता होती.

 स्पिंकच्या मते, एकदा सातवाहन काळातील लेणी तयार केल्या गेल्यानंतर पाचव्या शतकाच्या मध्यापर्यंत या जागेचा उल्लेखनीय कालावधीसाठी विकसित केला जाऊ शकला नाही. तथापि, या सुप्त काळादरम्यान सुरुवातीच्या लेण्यांचा वापर होत होता आणि बौद्ध यात्रेकरूंनी त्या जागेला भेट दिली होती, असे सीईएस 400 च्या सुमारास फॅजियांग यांनी लिहिलेले अभिलेख

आहे.

 अजिंठा लेणींच्या जागेवर बांधकामाचा दुसरा टप्पा 5th व्या शतकात सुरू झाला.  बर्‍याच काळापासून असा विचार केला जात होता की नंतरच्या लेण्या सा.यु.  शतकाच्या विस्तारित कालावधीत बनविल्या गेल्या पण अलिकडच्या दशकात गुहेतील अग्रगण्य तज्ज्ञ वॉल्टर एम. स्पिंक यांनी केलेल्या अभ्यासांची मालिका.   वाकाटक घराण्याचा हिंदू सम्राट हरिश्नाच्या कारकिर्दीत  इ.स. 6060‌ ते 8080‌ या काळात अगदी थोड्या काळामध्ये बहुतेक काम झाले असा युक्तिवाद केला आहे.  या मतावर काही विद्वानांनी टीका केली आहे,  परंतु आता भारतीय कलेवर सामान्य पुस्तकांच्या बहुतेक लेखकांनी मोठ्या प्रमाणात स्वीकारले आहे, उदाहरणार्थ, हंटिंग्टन आणि हार्ले.

  दुसर्या कालखंडात बहुतेक लेण्या वाकाटक राजा हरिश्नयाच्या कारकीर्दीत तयार केल्या गेल्या.

 दुसर्‍या टप्प्याचे श्रेय बौद्ध धर्माच्या ईश्वरवादी माहिना,  किंवा बृहत्तर वाहन परंपरेला दिले जाते.   दुसर्‍या कालखंडातील लेणी १-–, ११, १– -२, आहेत, पूर्वीच्या लेण्यांचे काही संभाव्य विस्तार.  १,, २, आणि २ लेणी चैत्य-गृह आहेत, उर्वरित विहार.  या काळात सर्वात विस्तृत गुहा तयार करण्यात आल्या ज्यामध्ये लवकरात लवकर नव्या लेण्यांचे नूतनीकरण व पुनर्बांधणी करण्यात आली. 

 स्पिंकने असे म्हटले आहे की अत्यंत उच्च पातळीवरील सूक्ष्मतेसह या कालावधीसाठी डेटिंग स्थापित करणे शक्य आहे;  त्याच्या कालक्रमानुसार संपूर्ण माहिती खाली दिली आहे.   वादविवाद अद्याप सुरू असले तरी, स्पिंकच्या कल्पना मोठ्या प्रमाणात स्विकारल्या जातात, कमीतकमी त्यांच्या विस्तृत निष्कर्षांवर.  भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण वेबसाइट अद्याप पारंपारिक डेटिंग सादर करते: "चित्रांचा दुसरा टप्पा 5 व्या – व्या शतकाच्या आसपास ए.डी. सुरू झाला आणि पुढील दोन शतकांपर्यंत चालू लागला".

 स्पिंकच्या म्हणण्यानुसार, अपूर्ण अजिंठा लेणींचे बांधकाम कार्य श्रीमंत संरक्षकांनी इ.स. 480‌च्या सुमारास हरिश्नाच्या मृत्यूच्या काही वर्षानंतर सोडून दिले.  तथापि, स्पिंक म्हणते की, CE 80 च्या सुमारास बांधल्या गेलेल्या लेण्यांमधील पिवळट छिद्रे परिधान केल्याचा पुरावा म्हणून या लेण्यांचा उपयोग काही काळासाठी होत होता. अजिंठा येथे बांधकामे आणि सजावटीचा दुसरा टप्पा अभिजात भारत किंवा भारताच्या सुवर्णयुगाशी संबंधित आहे. तथापि, त्यावेळी, गुप्त साम्राज्य आधीपासूनच अंतर्गत राजकीय मुद्द्यांवरून आणि हसाच्या हल्ल्यांमुळे कमकुवत होते, जेणेकरून वाकाटक प्रत्यक्षात भारतातील सर्वात साम्राज्य साम्राज्यांपैकी एक होते. लेण्या बनवण्याच्या वेळी पश्चिमेस डेक्कनच्या दाराजवळ काही हआस, तोरमनाचे अल्चॉन हन्स, मालवाच्या शेजारच्या प्रदेशावर तंतोतंत राज्य करीत होते.  वायव्य भारतातील विस्तीर्ण भागावर त्यांच्या नियंत्रणाद्वारे हंसांनी खरोखरच गांधार आणि पश्चिम डेक्कन दरम्यान सांस्कृतिक पूल म्हणून काम केले असावे, ज्या वेळी अजिंठा किंवा पिटलखोरा लेण्या गंधरणाच्या प्रेरणेच्या काही रचनांनी सजवल्या जात असत्या.  बुद्धांनी मुबलक पटांनी वस्त्र परिधान केल्याप्रमाणे. 

 रिचर्ड कोहेन यांच्या मते, 7 व्या शतकातील चीनी प्रवासी झुआनझांग आणि विखुरलेल्या मध्ययुगीन भित्तिचित्रांच्या लेण्यांचे वर्णन असे दर्शविते की अजिंठा लेणी नंतर प्रचलित होती आणि कदाचित वापरली जात होती, परंतु स्थिर किंवा स्थिर बौद्ध समुदायाच्या उपस्थितीशिवाय. अबू अल-फजल यांनी १ व्या शतकातील ऐन-ए-अकबरी या मजकूरामध्ये अजिंठा लेण्यांचा उल्लेख केला आहे.

 २ एप्रिल १९१० रोजी जॉन स्मिथ नावाच्या ब्रिटीश अधिकार्याने २व्या कॅव्हलरीचा, शिकार करताना वाघांना गुहा क्रमांक १० चे प्रवेशद्वार सापडले तेव्हा एका स्थानिक मेंढपाळ मुलाने त्या स्थान आणि दाराकडे मार्गदर्शन केले.  स्थानिक लोक आधीच लेण्या पहात आहेत. कॅप्टन स्मिथ जवळच्या खेड्यात गेले आणि त्यांनी गुहेत प्रवेश करणे कठीण केल्याने जंगलातील जंगलाची वाढ खुंटविण्यास कुर्हाड, भाले, टॉर्च आणि ड्रम घेऊन गावकर्यांना साइटवर येण्यास सांगितले.   त्यानंतर त्याने बोधिसत्त्वाच्या पेंटिंगवरील आपले नाव आणि तारीख खोदून भिंतीची तोडफोड केली.  तो वर्षानुवर्षे गोळा झालेल्या डब्याच्या पाच फूट उंच ढिगावर उभा असल्याने, शिलालेख आज एखाद्या प्रौढ व्यक्तीच्या डोळ्यांच्या पातळीपेक्षा अगदी वर आहे.  विल्यम एर्स्काईन यांनी लेण्यांवरील एक पेपर बाॅम्बै  लिटरेरी सोसायटीमध्ये वाचला. काही दशकांत, लेणी त्यांच्या विदेशी सेटिंगसाठी, प्रभावी आर्किटेक्चरसाठी आणि त्यांच्या सर्व अपवादात्मक आणि अनन्य चित्रांसाठी प्रसिद्ध झाल्या.  पेंटिंग्ज कॉपी करण्यासाठी अनेक मोठे प्रकल्प शतकानुशतके पुन्हा शोधानंतर तयार केले गेले.    रॉयल एशियाटिक सोसायटीने बॉम्बे प्रेसीडेंसीतील सर्वात महत्त्वाचे रॉक-कट साईट क्लियर, नीटनेटके आणि रेकॉर्ड करण्यासाठी "बॉम्बे केव्ह टेम्पल कमिशन" ची स्थापना केली, जॉन विल्सन हे अध्यक्ष होते.   भारतीय पुरातत्व विभागाच्या नवीन केंद्राचे केंद्र बनले. 

 वसाहती युगात, अजिंठा स्थळ ब्रिटिश भारत नव्हे तर हैदराबाद राज्याच्या प्रांतात होते २० च्या दशकाच्या उत्तरार्धात, हैदराबादच्या शेवटच्या निजामाने मीर उस्मान अली खान यांनी कलाकृती पुनर्संचयित करण्यासाठी लोकांना नियुक्त केले, त्या जागेचे संग्रहालयात रूपांतर केले आणि पर्यटकांना शुल्कासाठी जाण्यासाठी एक रस्ता तयार केला.  या प्रयत्नांचा परिणाम लवकर गैरप्रबंधात झाला, असे रिचर्ड कोहेन यांनी नमूद केले आणि त्या जागेचा .्हास त्वरित केला.  स्वातंत्र्यानंतर, महाराष्ट्र राज्य सरकारने आगमन, वाहतूक, सुविधा आणि चांगले साइट व्यवस्थापन तयार केले.  आधुनिक अभ्यागत केंद्रामध्ये पार्किंग सुविधा आणि सार्वजनिक सुविधा आहेत आणि एएसआय चालविलेल्या बसेस पर्यटक केंद्र ते लेण्यांपर्यंत नियमित अंतराने धावतात.

 निझामच्या पुरातत्व संचालकांनी इव्हानच्या दोन तज्ञांची, प्रोफेसर लोरेन्झो सेकोनी, काउंटी ओरसीनीच्या सहाय्याने, लेण्यांमधील चित्रकला पुनर्संचयित करण्यासाठी सेवा प्राप्त केल्या.  हैदराबादच्या शेवटच्या निजाम पुरातत्व संचालकांनी सेकोनी आणि ओरसीनी यांच्या कार्याबद्दल सांगितलेः

 लेण्यांची दुरुस्ती आणि फ्रेस्कोची साफसफाई व संवर्धन अशा ठोस सिद्धांतांवर आणि अशा वैज्ञानिक पद्धतीने केले गेले आहे की या अतुलनीय स्मारकांना किमान शतकानुशतके जीवनाची नवी पट्टी मिळाली आहे.

 या प्रयत्नांना न जुमानता, नंतर दुर्लक्ष झाल्यामुळे चित्रांमध्ये पुन्हा गुणवत्तेचे र्

हास  झाले.

 1983 पासून, अजिंठा लेण्यांची यादी युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांमध्ये भारतामध्ये नोंदली गेली.  एलोरा लेण्यांसह अजिंठा लेणी महाराष्ट्रातील सर्वाधिक लोकप्रिय पर्यटनस्थळ बनले आहेत आणि बहुतेक वेळा सुट्टीच्या वेळी गर्दी केली जाते, ज्यामुळे लेण्यांचा धोका वाढतो, विशेषत: चित्रे.  २०१२ मध्ये, महाराष्ट्र पर्यटन विकास महामंडळाने एएसआय अभ्यागत केंद्रात प्रवेशद्वाराच्या प्रवेशद्वारावरील गुहा १, २, १  आणि च्या संपूर्ण प्रतिकृती जोडण्याची योजना आखली आणि अभ्यागतांना चित्रांची अधिक चांगली कल्पना मिळू शकली.  , जे अस्पष्टपणे पेटलेले आणि लेण्यांमध्ये वाचण्यास कठीण आहे. 

 गुहा 24;  अजिंठा लेण्या डेक्कन पठारावर भव्य खडकाच्या आकारात कोरल्या गेल्या

 क्रेटासियस भौगोलिक कालावधीच्या शेवटी सलग ज्वालामुखीय विस्फोटांनी तयार केलेल्या डेक्कन ट्रॅप्सचा एक भाग, डोंगराच्या पूर बेसाल्ट खडकातून या लेणी कोरल्या आहेत.  रॉक क्षैतिज स्तरित आणि गुणवत्तेत काही प्रमाणात बदलता येईल. रॉक थरांमधील या भिन्नतेमुळे कलाकारांना त्यांच्या खोदकाम पद्धती आणि ठिकाणी सुधारित योजनांची आवश्यकता होती.  त्यानंतरच्या शतकानुशतके खडकाच्या अस्वाभाविकपणामुळे क्रॅक्स आणि कोसळले आहेत, जसे गहाळलेल्या हरवलेल्या पोर्किकोप्रमाणे. खोदकाम छताच्या पातळीवर एक अरुंद बोगदा कापून सुरू केले, जे खाली व बाहेरील बाजूने वाढविले गेले होते;  अर्धवट बांधलेल्या विहार लेणी २१ ते  २४आणि बेबंद अपूर्ण गुहा २  अशा काही अपूर्ण लेण्यांद्वारे याचा पुरावा मिळाला आहे. 

 शिल्पकला कलाकार बहुधा खडक खोदून काढण्यासाठी आणि आधारस्तंभ, छप्पर आणि मूर्ती यांच्या गुंतागुंतीच्या कोरीव कामांवर काम करतात;  पुढे, गुहेत शिल्प आणि चित्रकला काम समांतर कार्य एकत्रित केले गेले.   नदीजवळ जाताना, लेणी 15 ते  16 दरम्यान‌ खोर्याचा  घोडाच्या शिखरावर जागेचा एक भव्य प्रवेशद्वार कोरण्यात आला होता आणि दोन्ही बाजूंना हत्ती आणि नागा किंवा संरक्षक नागा (सर्प) देवतांनी सजावट केलेले आहे. अशाच पद्धती आणि कलाकार प्रतिभेचा उपयोग हिंदुत्व आणि जैन धर्मांसारख्या भारताच्या इतर गुहेच्या मंदिरांमध्येही दिसून येतो.  यामध्ये एलोरा लेणी, घोटोटकचा लेणी, एलिफंटा लेणी, बाघ लेणी, बदामी लेणी, औरंगाबाद लेणी आणि शिवलेनी लेणी यांचा समावेश आहे.

 पहिल्या लेखाच्या लेण्यांसाठी अनेक वेगवेगळ्या संरक्षकांनी योग्यता मिळविण्याकरिता पैसे दिले आहेत असे दिसते, अनेक शिलालेखांमध्ये एकाच गुहेच्या विशिष्ट भागांच्या देणगीची नोंद आहे.  नंतरच्या लेण्यांना स्थानिक शासकांच्या किंवा त्यांच्या दरबारी उच्चभ्रूंच्या एका संरक्षकांनी संपूर्ण युनिट म्हणून नियुक्त केले होते, ते गुहा १  मधील शिलालेखांद्वारे पुरावा म्हणून बौद्ध नंतरच्या श्रद्धेच्या गुणवत्तेसाठी होते. हरीसेनाच्या मृत्यूनंतर, लहान देणगीदारांनी गुणवत्तेची प्रेरणा मिळवून लेण्यांमध्ये लहान "धार्मिक स्थळे" जोडली किंवा विद्यमान लेण्यांमध्ये पुतळे जोडले आणि यापैकी सुमारे दोनशे "अनाहूत" जोड शिल्पात बनविली गेली, ज्यात आणखीन अनेक अनाहूत चित्रे होती,  एकट्या गुहा 10 मध्ये तीनशे पर्यंत. 

 गुहा 4: एक मठ किंवा विहार, त्याच्या चौरस हॉलच्या भोवती भिक्खूंच्या पेशी आहेत

 बहुतेक लेण्यांमध्ये सममितीय चौरस योजना असलेले विहार हॉल आहेत.  प्रत्येक विहार हॉलमध्ये भिंतींवर लहान लहान चौरस वसतिगृह पेशी जोडलेले असतात.   दुसर्या  काळात मोठ्या प्रमाणात लेण्या कोरण्यात आल्या, ज्यामध्ये गुहेच्या मागील बाजूस एक मंदिर किंवा अभयारण्य जोडले गेले आहे, बुद्धांच्या मोठ्या पुतळ्यावर केंद्रित आहे, तसेच त्याच्या जवळील विपुल तपशीलवार आराम आणि देवता देखील आहेत.  खांब आणि भिंती, सर्व नैसर्गिक खडकातून कोरलेल्या.  हा बदल हिनायनापासून महिणा बौद्ध धर्मातील बदल प्रतिबिंबित करतो.  या लेण्यांना बर्‍याचदा मठ म्हणतात.

 विहारांच्या आतील भागाच्या मध्यवर्ती चौरस स्तंभांनी अधिक-कमी-चौरस मुक्त क्षेत्र तयार करून परिभाषित केले आहे.  या बाहेरील बाजूस लांब आयताकृती पायथ्या आहेत, ज्यामध्ये एक प्रकारचा क्लीस्टर बनलेला आहे.  बाजूच्या आणि मागील भिंतींबरोबरच अरुंद दरवाजाद्वारे अनेक लहान पेशी प्रविष्ट केलेली आहेत;  हे अंदाजे चौरस आहेत आणि त्यांच्या मागील भिंतींवर लहान कोनाडे आहेत.  मूलतः त्यांच्याकडे लाकडी दारे होते. मागील भिंतीच्या मध्यभागी मागे एक मोठा देवस्थान आहे, ज्यामध्ये बुद्धांचा मोठा पुतळा आहे.

 आधीच्या काळातील विहार बरेच सोप्या आणि मंदिराचा अभाव आहे. दुसर्‍या कालावधीच्या मध्यभागी मंदिरासह डिझाइनमध्ये बदल घडवून आणा, मध्यभागी उत्खननात किंवा मूळ टप्प्यानंतर अनेक गुहा जोडल्या गेल्या. 

 गुहा 1 ची योजना सर्वात मोठ्या विहारापैकी एक दर्शविते, परंतु नंतरच्या समूहाची वैशिष्ट्यपूर्ण आहे.  गुहा 16 सारख्या बर्‍याच जणांमध्ये मंदिराकडे जाण्याचा अभाव आहे, ज्यामुळे थेट हॉलच्या बाहेर जाणे शक्य आहे.  गुहेत हे दोन विहार आहेत, एकाच्या वरचे, दोन्ही पाय असलेल्या अभयारण्यांसह, अंतर्गत पाय‌ जोडलेले. 

 

 गुहा १२ योजना: विहारचा एक प्रारंभिक प्रकार (पहिला शतक बीसीई) अंतर्गत मंदिराशिवाय

 

 गुहा 1 योजना, एक चित्र मठ त्याच्या चित्रांसाठी प्रसिद्ध आहे 

 गुहा 6: "श्रावस्तीचे चमत्कार" आणि "टेम्प्शन ऑफ मारा" सह दोन मजले मठ रंगविले 

 लेणी १ 16: दोन बाजूंच्या पायथ्यासह एक मठ 

 शीर्ष: अजिंठा चैत्य हॉलचे अंतर्गत भाग, गुहा 26, रॉबर्ट गिलचा फोटो (सी. 1868);  तळाशी: गुहा 19 पूजा हॉलची जेम्स फर्ग्युसन चित्रकला.

 मुख्य हॉल आर्किटेक्चरचा दुसरा प्रकार म्हणजे अरुंद आयताकृती योजना ज्यात उच्च कमानीदार छत प्रकार चैत्य-गृह आहे - शब्दशः "स्तूपचे घर".  हा हॉल रेखांशाच्या रूपात एक नॅव्ह आणि दोन अरुंद बाजूंच्या आयल्समध्ये विभागलेला आहे ज्याला स्तंभांच्या सममितीय रांगेद्वारे विभक्त केले आहे, ज्यामध्ये seपसमध्ये एक स्तूप आहे.स्तूपभोवती खांब आणि परिक्रमा करण्यासाठी एकाग्र चालण्यासाठी जागा असते.  काही लेण्यांमध्ये विस्तृत कोरीव प्रवेशद्वार आहेत, तर काही प्रकाश दारासाठी दारात मोठ्या खिडक्या आहेत.  दाराच्या आत आणखी एक जागा असून गुहेची रुंदी चालू आहे.  इ.स.पू. 2 शतकाच्या उत्तरार्धात अजिंठा येथील सर्वात जुने उपासना हॉल बांधले गेले होते, सा.यु. 5 व्या शतकाच्या उत्तरार्धातील सर्वात नवीन, आणि दोन्ही वास्तुकला ख्रिश्चन चर्चच्या आर्किटेक्चरसारखे दिसतात, परंतु क्रॉसिंग किंवा चैपल चेवेटशिवायबिहारमधील गया जवळ अजिविकांची लोमास C गुंफासारख्या प्राचीन भारतातील जुन्या रॉक-कट लेणीमध्ये सापडलेल्या कॅथेड्रल शैलीच्या आर्किटेक्चरचे अजिंठा लेणी अनुसरण करतात. या चैत्य-गृहांना उपासना किंवा प्रार्थना हॉल म्हणतात

 चार पूर्ण झालेले चैत्य हॉल म्हणजे सुरुवातीच्या काळापासून 9 व 10 आणि नंतरच्या बांधकामाच्या 19 आणि 26 लेण्या आहेत.  सर्वजण ठिकठिकाणी सापडलेल्या ठराविक स्वरूपाचे अनुसरण करतात, उंच कमाल मर्यादा आणि मध्यवर्ती "नवे", ज्याच्या मागे पाठीजवळील स्तूप आहेत, परंतु त्या मागे चालण्यास परवानगी देते, कारण स्तूपांभोवती फिरणे (आणि राहिले) बौद्ध उपासनेचे एक सामान्य घटक होते (  प्रदक्षिणा).  नंतरच्या दोन खडकात कोरलेल्या उंच छताच्या छता आहेत, ज्या इमारती लाकडाचे रूप प्रतिबिंबित करतात,आणि पूर्वीच्या दोन मूळ इमारती लाकडाच्या बरगड्या वापरल्या असत्या आणि आता गुळगुळीत झाल्या आहेत असे मानले जाते की मूळ लाकूड नष्ट झाले आहे.  नंतरच्या दोन हॉलमध्ये एक विलक्षण व्यवस्था आहे (एलोरा येथे लेणी १० मध्ये देखील आढळते) जिथे स्तूप बुद्धांच्या मोठ्या मदत शिल्पाच्या सहाय्याने आहे, गुहे १  मध्ये उभे आहे आणि गुहेत  26 मध्ये बसलेले आहे. लेणी २हा चैत्य सभागृह उशिरा आणि अगदी अपूर्ण आहे.

 पहिल्या कालखंडातील कामातील स्तंभांचे स्वरूप अतिशय साधे आणि शोभेचे आहे, दोन्ही चैत्य सभागृहात साध्या अष्टकोनी स्तंभ वापरण्यात आले आहेत, ज्यांना नंतर बुद्ध, लोक आणि वस्त्रातील भिक्षु यांच्या प्रतिमांनी चित्रित केले गेले होते.  दुसर्‍या कालावधीत स्तंभ अधिक भिन्न आणि कल्पक होते, बहुतेक वेळा त्यांच्या उंचीवर प्रोफाइल बदलत असत आणि विस्तृत कोरलेल्या भांडवलांसह, बर्‍याचदा विस्तृत पसरत असत.  पुष्कळ स्तंभ त्यांच्या सर्व पृष्ठभागावर फुलांचे रूप आणि महायान देवतांनी कोरलेले आहेत, काही बासरीच्या आणि इतरांनी गुहेत १ प्रमाणे संपूर्ण सजावट कोरलेल्या आहेत. 

 गुहा 10: जातक कथा-संबंधित कलेसह एक पूजा हॉल (1 शतक इ.स.पू.) 

 गुहा 9: लवकर चित्रे आणि प्राणी  (1 शतक इ.स.) एक पूजा हॉल 

 गुहा 19: बुद्ध, कुबेर आणि इतर कला (सीई 5 शतक) च्या आकडेवारीसाठी ओळखले जाते .

 गुहा 19: आणखी एक दृश्य (5 शतक शतक)

 अजिंठा लेणींमधील चित्र मुख्यत: जातक कथा सांगतात.  हे बुद्धांच्या मागील जन्माचे वर्णन करणारे बौद्ध कथा आहेत.  हे दंतकथा प्राचीन नैतिकता आणि सांस्कृतिक विद्या अंतर्भूत करतात जे हिंदू आणि जैन ग्रंथांच्या दंतकथा आणि दंतकथेमध्ये देखील आढळतात.  

 पूर्वीच्या आणि नंतरच्या लेण्यांच्या दोन्ही गटांत म्युरल पेंटिंग्ज टिकून आहेत.  पूर्वीच्या लेण्यांमधून जतन केलेली भित्तिचित्रांचे अनेक तुकडे (लेणी १० आणि ११) या काळापासून भारतातील पुरातन चित्रकलेचे प्रभावीपणे अनन्य अस्तित्व आहेत आणि "दर्शवितो की सतावहनाच्या काळात पूर्वी नसल्यास, भारतीय चित्रकारांनी सहज आणि अस्खलित निसर्गवादीपणावर प्रभुत्व मिळवले होते.  शैली, लोकांच्या मोठ्या गटांशी अशा रीतीने व्यवहार करणे ज्यायोगे साकी तोरॅसा क्रॉसबारच्या सवलतीशी तुलना करता येईल. " गंधाराच्या कलेशी असलेले काही संबंध देखील लक्षात घेतले जाऊ शकतात आणि सामायिक कलात्मक मुहावरेचा पुरावा देखील आहे.

 नंतरच्या चार लेण्यांमध्ये मोठ्या आणि तुलनेने चांगल्या प्रकारे जतन केलेल्या भित्तिचित्रांची चित्रे आहेत, जे जेम्स हार्ले नमूद करतात, "भारतीय-भित्तिचित्रण गैर-तज्ञांना दर्शविण्यासाठी आले आहेत", आणि "केवळ गुप्ताच नव्हे तर,  सर्व भारतीय कला ".  ते दोन शैलीवादी गटात मोडतात, सर्वात मोठ्या लेणी १ आणि  17 मध्ये प्रसिद्ध आहेत आणि नंतर लेणी १ आणि २ मधील नंतरच्या पेंटिंग्ज नंतरचे गट इतरांपेक्षा शतक किंवा नंतरचे मानले जातील, परंतु स्पिंक यांनी सुचवलेले सुधारित कालक्रम  त्यांना 5 व्या शतकात देखील ठेवा, कदाचित त्यासह समकालीन अधिक प्रगतीशील शैलीमध्ये किंवा एखादे भिन्न क्षेत्रातील संघ प्रतिबिंबित करणारे.  अजिंठा फ्रेस्कोस शास्त्रीय पेंटिंग्ज आहेत आणि विश्वास नसलेल्या कलाकारांचे कार्य, क्लिकशिवाय, श्रीमंत आणि परिपूर्ण आहेत.  ते विलासी आहेत, संवेदनशील आहेत आणि शारीरिक सौंदर्य साजरे करतात, असे प्रारंभिक पाश्चात्य निरीक्षकांना वाटले की या गुह्यांमध्ये धार्मिक आराधना आणि तपस्वी संन्यासी जीवनासाठी गृहित धरले गेले आहे. 

 पेंटिंग्स "ड्राई फ्रेस्को" मध्ये आहेत, ओल्या मलमऐवजी कोरड्या मलम पृष्ठभागाच्या वर पेंट केल्या आहेत. सर्व पेंटिंग्ज शहरी वातावरणापासून भेदभाव करणारा पारंपारिक आणि सूक्ष्म संरक्षकांचे समर्थन करणारे चित्रकारांचे कार्य असल्याचे दिसते.  आम्हाला साहित्यिक स्त्रोतांकडून माहिती आहे की गुप्त काळात चित्रकलेचे सराव आणि कौतुक होते.  बर्‍याच भारतीय भित्तिचित्रांच्या पेंटिंगच्या विपरीत, रचना फ्रीझीसारख्या क्षैतिज बँडमध्ये तयार केल्या जात नाहीत, परंतु मध्यभागी असलेल्या एका व्यक्ती किंवा गटाकडून सर्व दिशानिर्देशांमध्ये पसरलेले मोठे देखावे दर्शवतात. कमाल मर्यादा देखील परिष्कृत आणि विस्तृत सजावटीच्या सजावटीच्या पेंट केलेले आहेत, पुष्कळशा शिल्पातून काढलेल्या.   हरिसेना यांनी स्वतः स्पिनक यांच्यानुसार गुहेत १ मधील चित्रे हरण, हत्ती किंवा इतर जातक प्राण्याऐवजी बुद्धाच्या आधीच्या जीवनात राजा म्हणून दाखवलेल्या त्या जातक कथांवर केंद्रित केली आहेत.  बुद्ध शाही जीवनाचा त्याग करणार आहेत हे दृश्यांमध्ये दर्शविलेले आहे.

 विशेषतः लेणी २ आणि १ मध्ये दाखविल्याप्रमाणे, गुहेत इतरत्र उत्खनन करण्याचे काम चालू राहिल्याने सर्वसाधारणपणे नंतरच्या लेण्या तयार झालेल्या भागात रंगविल्या गेल्याचे दिसते.  स्पिंकच्या लेण्यांच्या कालक्रमानुसारच्या वृत्तानुसार, थोड्या व्यस्त कालावधीनंतर 8  मध्ये काम सोडले गेले तर गुहेच्या‌ आणि गुहेच्या १  मधील काही ठिकाणी चित्रकला नसणे, त्यानंतरच्या चित्रांच्या तयारीत प्लास्टर केलेले होते.  कधीही केले नाही.

 

 गुहा 2, बर्‍याच भागामध्ये रंग भरलेला व्यापक रंग दर्शवित आहे.  हे त्याच्या कलाकारांनी कधीच पूर्ण केले नाही आणि विधुर जातक दाखवते. 

 लेणी 17 व्हरांडा दरवाजा;  आठ जोडप्यांवरील आठ बुद्ध 

 गुहेच्या 17 मधील म्यूरलचा भाग, 'सिंहळाचे आगमन'.  राजकुमार (प्रिन्स विजया) हत्ती आणि स्वार अशा दोन्ही गटात दिसला.

 हमसा जटाका, गुहा 17: बुद्ध त्याच्या मागील आयुष्यातील सुवर्ण हंस . 

 गुहा 13

 स्पिंकचे कालक्रम आणि लेणी इत अजिंठा कला मुख्यत्वे मूळ दर्शवते.  डावा: राजाच्या संन्यास घेण्याविषयी चर्चा करणारे लोक;  उजवा: साधू किंवा ब्रह्मायक मंदिरात जात आहेत, पाच स्त्रिया बाजाराच्या चौकात गप्पा मारत आहेत, मुले केळीच्या झाडाजवळ बोर्ड गेम खेळत आहेत. 

 अजिंठा लेणी कला ई.स.पू. 2 शतक ते इ.स.पू. दरम्यान भारतीय मूळ लोकांची संस्कृती, समाज आणि धार्मिकतेची एक खिडकी आहे.  लिंग अभ्यास, इतिहास, समाजशास्त्र आणि दक्षिण आशियाच्या मानववंशशास्त्र या दृष्टिकोनातून वेगवेगळ्या विद्वानांनी त्यांचे वेगवेगळे वर्णन करताना  ड्रेस, दागदागिने, लैंगिक संबंध, सामाजिक क्रियाकलापांमध्ये किमान राजेशाही आणि उच्चभ्रू व्यक्ती यांचे जीवनशैली दर्शविली गेली आहे,  आणि इतरांमध्ये निश्चितपणे सामान्य माणूस, भिक्षू आणि  यांचे वेशभूषा दर्शविली गेली आहेत.  ते प्रथम शताब्दी सीईच्या मध्यभागी "भारतातील जीवनावरील प्रकाश" चमकतात.

 अजिंठा कलाकृती भिक्षुंच्या आध्यात्मिक जीवनातील फरक दर्शविते ज्यांनी भौतिकवादी, विलासी, संपत्तीची प्रतीक, विश्रांती आणि उच्च फॅशन मानल्या गेलेल्या लोकांच्या कामुक जीवनाच्या विरूद्ध सर्व भौतिकवादी संपत्ती सोडली होती.  अनेक फ्रेस्कोस दुकाने, उत्सव, मिरवणुका, वाड्यांमधील प्रदर्शन व कला मंडपांचे देखावे दर्शवतात.  या फ्रिझींमध्ये भार्हुत, सांची, अमरावती, एलोरा, बाग, आयहोल, बदामी आणि भारतातील इतर पुरातत्व स्थळांमध्ये सापडलेल्यांची थीम आणि तपशील सामायिक आहेत.  अजिंठा लेणी प्राचीन आणि मध्ययुगीन भारतीय संस्कृती आणि कला परंपरा विशेषतः गुप्त साम्राज्य काळाच्या आसपासच्या दृश्य आणि वर्णनात्मक अर्थाने योगदान देतात. 

 ओरिएंटलिझम आणि अजिंठा लेणी

 एकोणिसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात, जेव्हा युरोपियन लोक प्रथमच अजिंठा लेण्यांना भेट देतात तेव्हा त्यांच्याकडे कोणतेही साहित्यिक उदाहरण नव्हते ज्याद्वारे त्यांनी काय पाहिले हे निश्चित करावे.  अशा प्रकारे त्यांनी शिकार करणारे देखावे, घरगुती दृश्ये, सेराग्लिओ दृश्ये, वेल्श विग, हॅम्प्टन कोर्टी सुंदर, हत्ती आणि घोडे, अबीसिनियन काळा राजपुत्र, ढाल आणि भाले आणि पुतळे ज्यांना केसांमुळे केसांमुळे 'बुद्ध' म्हटले गेले.

 सुरुवातीच्या वसाहतवादी काळातील अजिंठा लेणींचे वर्णन मुख्यत्वे प्राच्य आणि गंभीर होते, व्हिक्टोरियन मूल्ये आणि रूढीवादीपणाशी विसंगत नव्हते.  विल्यम डॅरिंपल यांच्या म्हणण्यानुसार अजिंठा लेण्यांमधील थीम आणि कला १ व्या शतकातील ओरिएंटलिस्ट्सला चक्रावून टाकत होत्या.  आशियाई सांस्कृतिक वारसा आणि चौकटीचा अभाव, ज्याला "भिक्षू आणि नृत्य करणार्‍या मुलीच्या जुगलबंदीमध्ये काहीही विचित्र दिसत नाही" आणि जातक कथा किंवा समकक्ष भारतीय दंतकथा माहित नसल्यामुळे त्यांना ते समजू शकले नाही. त्यांनी त्यांची स्वतःची मते आणि अनुमानांचा अंदाज लावला आणि त्यास तर्कशास्त्र आणि तर्कबुद्धी नसलेले असे काहीतरी म्हटले गेले, जे रहस्यमय आणि संवेदनायुक्त रॉयल्टी आणि परदेशी लोकांचे निरर्थक प्रतिनिधित्व आहे.  १ व्या शतकातील अजिंठा लेणींचे दृश्य व अर्थ आणि व्याख्या वसाहतीच्या मनातील कल्पनांनी आणि गृहितकांनुसार होते, त्यांना जे पहायचे आहे ते त्यांनी पाहिले. 

 सर्वसाधारणपणे भारतीय धर्माच्या परिसराविषयी आणि विशेषतः बौद्ध धर्माविषयी माहिती नसलेल्या अनेकांना अजिंठा लेण्यांचे महत्त्व उर्वरित भारतीय कलेसारखेच आहे.  रिचर्ड कोहेन यांच्या म्हणण्यानुसार, त्यांच्याकडे असलेल्या अजिंठा लेण्यांचे हे आणखी एक उदाहरण आहे "या साठाची पूजा करा, किंवा त्या दगडाची किंवा राक्षसी मूर्ती".  याउलट, भारतीय विचार आणि मोठ्या बौद्ध समुदायाकडे, हे सर्व काही असले पाहिजे जे धार्मिक, धर्मनिरपेक्ष, आध्यात्मिक आणि सामाजिक प्रबुद्ध परिपूर्णतेसाठी विलीन झाले आहे. 

 वॉल्टर स्पिंक यांच्या म्हणण्यानुसार - अजिंठावरील सर्वात प्रतिष्ठित कला इतिहासकारांपैकी एक असलेल्या या लेण्या सा.यु.47पर्यंत "प्रवासी, यात्रेकरू, भिक्षु आणि व्यापारी" असलेल्या भारतीयांसाठी एक अतिशय प्रतिष्ठित जागा होती.  प्रादेशिक वास्तुविशारद आणि कारागीर यांनी, सा.यु. च्या सुरुवातीस ते 8080 च्या सुरुवातीच्या दरम्यान, अवघ्या २० वर्षांत या जागेचे मोठ्या प्रमाणात रूपांतर केले.  स्पिंक म्हणते की ही कामगिरी अजंताला "माणसाच्या इतिहासातील सर्वात उल्लेखनीय सर्जनशील कामगिरी" बनवते. 

 प्राचीन अजिंठा लेणी चित्रकला ही प्राचीन भारतातील सामाजिक-आर्थिक माहितीचा महत्त्वपूर्ण स्त्रोत आहे, विशेषत: बहुतेक पेंटिंग्ज बनविल्या जाणा .्या वेळी विदेशी संस्कृतींशी भारताच्या संवादांशी संबंधित.  भारतीय इतिहासकार हारून खान शेरवानी यांच्या मते: "अजिंठा येथील पेंटिंग्स बौद्ध धर्माचे वैश्विक चरित्र स्पष्टपणे दर्शवितात ज्याने सर्व जाती, ग्रीक, पर्शियन, सका, पहलवा, कुशान आणि हूना यांच्यासाठी मार्ग उघडला."   परदेशी लोकांचे चित्रण विपुल आहेः स्पिंकच्या मते, "अजंताची पेंटिंग्स अशा प्रकारच्या विदेशी प्रकारांनी भरली आहेत."  तथाकथित "पर्शियन दूतावासातील देखावा" प्रमाणे ते कधीकधी चुकीच्या स्पष्टीकरणाचे स्रोत बनले.  हे परदेशी लोक ससॅनीयन व्यापारी, अभ्यागत आणि दिवसाचे भरभराट करणारे व्यापार मार्ग प्रतिबिंबित करू शकतात.

 तथाकथित "पर्शियन दूतावास देखावा परकीयांच्या तपशीलासह तथाकथित "पर्शियन दूतावास देखावा" वरचा भाग.

 उदाहरणार्थ, गुहा 1 परदेशी चेहरे किंवा कपडे असलेले तथाकथित "पर्शियन दूतावासातील देखावा" असलेल्या वर्णांसह म्युरल फ्रेस्को दर्शविते.  हा देखावा हॉलमध्ये प्रवेश केल्यावर प्रवेशद्वाराच्या उजवीकडे आहे.स्पिंकच्या म्हणण्यानुसार, १ व्या शतकातील स्थापत्य इतिहासकार जेम्स फर्ग्युसन यांनी निर्णय घेतला होता की हा देखावा इ.स. २५२ मध्ये पर्शियन राजदूताला हिंदू चालुक्य राजा पुलकेशिन द्वितीयच्या दरबारात अनुरुप झाला.  एक वैकल्पिक सिद्धांत असा आहे की फ्रेस्को 612 सीई मध्ये पर्शियन राजा खुस्रौ II ला भेट देणार्‍या हिंदू राजदूताचे प्रतिनिधित्व करतो, हा सिद्धांत ज्याचे फर्ग्युसन सहमत नव्औपनिवेशिक ब्रिटीश काळातील कला इतिहासकार, राज्य स्पिंक आणि इतर विद्वानांनी केलेल्या या गृहितकांना   शतकापर्यंत चुकीच्या पद्धतीने या पेंटिंगला जबाबदार धरण्यास जबाबदार धरले आहे, जेव्हा प्रत्यक्षात हे जातक कथा (महासूदर्सन जातक) मधील अपूर्ण हरिसेना काळातील चित्रण प्रतिबिंबित करत.

 आंतरराष्ट्रीय व्यापार, बौद्ध धर्माची वाढ

 गुहा 1 च्या मध्यवर्ती हॉलच्या कमाल मर्यादेवर ससानियन ड्रेसमध्ये मद्यपान करणारा परदेशीय, कदाचित मध्य आशियातून (460-480 सीई) आयात केलेल्या वस्तूचा सामान्य देखावा 

 गुहेत 1 मध्ये परदेशी लोकांचे चेहरे किंवा कपड्यांसह पात्र असलेले बरेच फ्रेस्कोस आहेत.  अशीच चित्रे गुहा १ 17 च्या चित्रांमध्येही आढळली आहेत. अशा म्युरल्समध्ये पिया ब्रँकासिओ असे म्हटले आहे की आंतरराष्ट्रीय व्यापारात कार्यरत असलेल्या 5th व्या शतकातील भारतातील एक समृद्ध आणि बहुसांस्कृतिक समाज सूचित करतो.हे देखील सुचविते की हा व्यापार डेक्कन प्रदेशासाठी आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण होता कारण कलाकारांनी त्यात अचूकतेने समाविष्ट करणे निवडले. 

 आंतरराष्ट्रीय व्यापाराच्या अतिरिक्त पुरावांमध्ये अजिंठा चित्रांमध्ये परदेशी लोकांचे चित्रण करण्यासाठी निळ्या लॅपिस लाझुली रंगद्रव्याचा वापर समाविष्ट आहे, जो अफगाणिस्तान किंवा इराणमधून आयात केला गेला असावा.  हेदेखील सूचित करते, ब्रानॅकासिओ म्हणतो, की बौद्ध मठांचे जग या काळात व्यापारिक संघटना आणि न्यायालयीन संस्कृतीशी जवळून जुळले होते.  गुहेत १ आणि २ मध्ये परदेशी लोकांना वाइन पिताना दाखवल्या जाणाऱ्या अनेक दृश्यांमधून काहीजण पूर्वीच्या जवळच्या राजांना वाइन आणि त्यांच्या जागेसह दाखवतात जे कदाचित गुहेच्या "सामान्य नियमांवर जोर देतात".   ब्रँकासिओच्या म्हणण्यानुसार अजिंठा चित्रांमध्ये विविध रंगीबेरंगी, नाजूक कापड आणि स्त्रिया कापूस बनवितात.  कापड ही बहुधा रत्नांसह परदेशी देशांत मोठी निर्यात होती.  हे प्रथम लाल समुद्राच्या माध्यमातून आणि नंतर पर्शियन आखातीच्या मार्गे निर्यात केले गेले, ज्यायोगे अरबी द्वीपकल्पात इस्लामची स्थापना होण्यापूर्वी भारतीय, ससानियन साम्राज्य आणि पर्शियन व्यापार्यांमधील   आर्थिक आणि सांस्कृतिक देवाणघेवाण होते. 

 

 गुहा 17: कित्येक परदेशी लोक त्र्यस्त्रीम्सा स्वर्गातून बुद्धांच्या वंशास उपस्थित राहणारे भक्त म्हणून समाविष्ट आहेत .

 विद्वान सामान्यत: सहमत आहेत की ही भित्तीपत्रके भारत आणि सॅसॅनियन पश्चिम दरम्यान व्यापार आणि सांस्कृतिक संबंधांची पुष्टी करतात, त्यांचे विशिष्ट महत्त्व आणि व्याख्या भिन्न आहे.   उदाहरणार्थ, ब्रँकासिओ असे सुचविते की जहाज आणि त्यातील जार बहुधा भारतात आयात केलेल्या मद्य वाहून नेणा  परदेशी जहाजांना प्रतिबिंबित करतात.  याउलट, स्लिंगहोफ, जारमध्ये पाणी साचलेले असते आणि आंतरराष्ट्रीय जहाजांमध्ये जहाजे म्हणून वापरली जाणारी जहाजे म्हणून दाखविली जातात. 

 अशीच चित्रे गुहा 17 च्या चित्रांमध्ये आढळली आहेत, परंतु यावेळी बुद्धांच्या पूजेच्या थेट संबंधात आहेत.  गुहा 17 मध्ये, ट्रेस्ट्रिम्सा स्वर्गातून खाली उतरत असलेल्या बुद्धाच्या एका चित्रामध्ये असे दिसते की त्याला अनेक परदेशी उपस्थित होते.  या पेंटिंगमधील बरेच परदेशी लोक बौद्ध धर्माचे ऐकणारे म्हणून दर्शविलेले आहेत.वांशिक विविधता कपड्यांमध्ये (काफ्टन, ससानियन हेल्मेट्स, गोल टोप्या), केशभूषा आणि त्वचेचे रंग दर्शवितात.  ब्रान्कासिओच्या म्हणण्यानुसार, गुहेच्या १च्या विस्वान्तरा जातकात, या दृश्यात मध्य आशियातील एखादा नोकर परदेशी धातूची भांडी ठेवलेला दर्शवितो, तर एक गडद रंगाचा नोकर एक प्रेमळ जोडप्याकडे कप ठेवतो.  गुहा 17 मधील दुसर्‍या चित्रात, नंदाच्या रूपांतरणासंदर्भात ईशान्य आफ्रिकेचा एक मनुष्य नोकर म्हणून दिसू शकतो. ब्रँकासिओ म्हणते, की या सादरीकरणावरून असे दिसून येते की कलाकार सोगडिया, मध्य आशिया, पर्शिया आणि संभाव्य पूर्वे आफ्रिका या लोकांशी परिचित होते. उपाध्याय यांनी आणखी एक गृहीतक मांडले आहे, ज्यात असे म्हटले आहे की ज्या कलाकारांनी अजिंठा लेणी बनविली आहेत "  बहुधा परदेशी लोकांचा समावेश होता. 

 

 गुहा 2, कमाल मर्यादा: परदेशी लोक वाइनचे पेय सामायिक करतात 

 गुहा 1, कमाल मर्यादा: आणखी एक पर्शियन-शैलीतील परदेशी गट, अशा चार गटांपैकी एक (आता एक बेपत्ता) कमाल मर्यादेच्या प्रत्येक चतुष्पादाच्या मध्यभागी  

 मध्य आशियातील एक कर्मचारी, गुहा 17. 

 गुहा 17: बुद्धात उपस्थित असलेले परदेशी 

 गुहा 17: बुद्धांना उपस्थित असलेल्या घोड्यावर परदेशी लोक 

 शक्यतो "पर्सन मूळ" च्या टियारासह निळ्या रंगाच्या ड्रेसमध्ये लेडी. 

 प्रिझर्वेशन एडिट

 किडणे आणि मानवी हस्तक्षेपामुळे पेंटिंग्ज आणि गुहेतील कलाकृती कमी झाल्या आहेत.  म्हणून, पेंट केलेल्या भिंती, छत आणि खांबांचे बरेच भाग तुकड्याचे आहेत.  जातकांच्या कथांचे पेंट केलेले वर्णन केवळ भिंतींवरच चित्रित केले आहे, ज्यांनी भाविकांच्या विशेष लक्ष देण्याची मागणी केली.  ते बौद्धिक स्वरूपाचे आहेत, याचा अर्थ समाजाला बुद्धांच्या शिकवणुकीविषयी आणि जीवनाविषयी सतत पुनर्जन्मद्वारे माहिती देणे.  भिंतींवर त्यांचे स्थान ठेवण्यासाठी भक्ताला रस्त्यावरुन जाणे आणि विविध भागांत वर्णन केलेली कथा 'वाचणे' आवश्यक होते.  कथात्मक भाग एकामागून एक असे चित्रित केले गेले आहेत, जरी एक क्रमाने नाही.  1819 मध्ये साइटच्या शोधापासून त्यांची ओळख संशोधनाचे मुख्य क्षेत्र आहे. 

प्राचिन महान भारतीय बौद्ध शास्त्रज्ञ : नागार्जुन

                    नागार्जुन (Father of metelergy) (इ.स. १५०- सी. - २५० सीई;) हा एक भारतीय मह्यज्ञ बौद्ध विचारवंत, अभ्यासक-संत आणि तत्वज्ञानी होता.  बौद्ध तत्वज्ञांपैकी एक म्हणून त्याला व्यापकपणे मानले जाते. शिवाय, जॅन वेस्टरहॉफ यांच्या म्हणण्यानुसार, ते "आशियाई तत्त्वज्ञानाच्या इतिहासातील एक महान विचारवंत देखील आहेत." 

नागार्जुन चित्रकला, शिंगन स्कूल ऑफ बौद्ध धर्माने लिहिलेल्या पुस्तकांची मालिका.  जपान, कामकुरा 

 व्यवसाय बौद्ध शिक्षक, भिक्षू आणि तत्ववेत्ता मह्यज्ञ बौद्ध धर्माच्या मध्यमाका शाळा स्थापनेसाठी ख्यातीप्राप्त

 नागार्जुन यांना बौद्ध तत्वज्ञानाच्या माध्यमक (मध्यभागी, मध्यममार्गी) शाळेचा संस्थापक आणि मह्याना चळवळीचा संरक्षक मानला जातो. रिकामपणाच्या मध्यामका तत्वज्ञानावरील त्यांचे मर्ममाध्यापकः (मध्यमाकावरील रूट व्हर्सेस, एमएमके) हा सर्वात महत्वाचा मजकूर आहे.  एमएमकेने संस्कृत, चीनी, तिबेटियन, कोरियन आणि जपानी भाषेत मोठ्या संख्येने भाष्य केले आणि आजही त्याचा अभ्यास चालू आहे.

  सातवाहन साम्राज्याचा नकाशा, अमरावती (जेथे नागार्जुन वाल्सरच्या मते वास्तव्य करू शकला असेल आणि) आणि विदर्भ (कुमराजवाच्या नुसार नागार्जुनचे जन्मस्थान) यांचे स्थान दर्शवित आहे.

  इ.स.पूर्व पहिल्या आणि दुसर्‍या शतकातील भारत कुशन साम्राज्य आणि सातवाहना साम्राज्यासह विविध राज्यांमध्ये विभागला गेला.  बौद्ध इतिहासाच्या या टप्प्यावर, बौद्ध समुदाय आधीच विविध बौद्ध शाळांमध्ये विभागलेला होता आणि तो संपूर्ण भारतात पसरला होता.

 यावेळी, आधीपासूनच एक छोटी आणि जुनी मह्यना चळवळ चालू आहे.  त्या वेळी भारतातील बौद्ध अल्पसंख्यांकांमार्फत माह्याज्ञानाच्या कल्पना होत्या.  जोसेफ वाल्सर लिहितात तसे, "पाचव्या शतकापूर्वी मह्यज्ञ बहुधा अदृश्य होता आणि बहुधा निक्या बौद्ध धर्माच्या पलीकडे केवळ अल्पसंख्य आणि मोठ्या प्रमाणावर अपरिचित चळवळ म्हणून अस्तित्त्वात होता." दुसर्‍या शतकापर्यंत, आषाशस्रिक प्रजापरामीत इ. म्हणून सुरुवातीला महर्षीय सुत्र होते.  आधीच काही मह्याना मंडळांमध्ये फिरत आहे. 

 नागार्जुनच्या जीवनाविषयी फारच थोडक्यात माहिती आहे आणि आधुनिक इतिहासकार त्याच्यासाठी ठराविक तारखेस (इ.स. 1 ते 3 शतके) किंवा ठिकाण (भारतातील अनेक ठिकाणी सुचविलेले) यावर सहमत नाहीत. सर्वात जुनी जिवंत खाती त्यांच्या मृत्यूनंतर शतकानुशतके चिनी आणि तिबेटमध्ये लिहिली गेली होती आणि मुख्यतः ऐतिहासिकदृष्ट्या सत्यापित न करण्याजोगी आहेत.

 जोसेफ वाल्सर यांच्यासारख्या काही विद्वानांचे म्हणणे आहे की, नागार्जुन दुसर्‍या शतकात डेक्कन पठारावर राज्य करणाऱ्या सतावहाना घराण्याच्या राजाचा सल्लागार होता.   हे बहुतेक पारंपारिक हागोग्राफिक स्त्रोतांद्वारे देखील समर्थित आहे.  अमरावता येथील पुरातत्व पुरावा असे दर्शवितो की हे सत्य असल्यास राजा कदाचित यज्ञ अर्तकर (सी. दुसर्‍या शतकाच्या उत्तरार्ध) असावा.  

  वाल्सर असा विचार करतात की बहुधा जेव्हा नागार्जुनने रत्नावली लिहिली तेव्हा ते एक संमिश्र मठात (महाराष्ट्रात व महारिनिवादी नसलेले) राहत असत ज्यात मह्यवादी अल्पसंख्य होते.  वाल्सरच्या मते मठातील बहुधा सांप्रदायिक संबंध पूर्वसैल्या, अपरसैल्ल्य किंवा कैतिका (जे महर्षीका उपशाळे होते) होते.

 त्यांनी असा युक्तिवाद केला की "धन्याकाटक (आधुनिक काळातील अमरावती) च्या आसपासच्या आंध्र प्रदेशात दुसर्‍या शतकाच्या शेवटी तीस वर्षांच्या कालावधीत त्यांनी रत्नावली लिहिली हे शहाणपणाचे आहे." 

 वाल्सर यांच्या म्हणण्यानुसार, "नागार्जुनबद्दलचे प्राचीन काळातले पौराणिक कथांबद्दल कुमारज्ञांच्या नागार्जुनच्या चरित्राचे संकलन केले आहे, ज्याचे त्यांनी सुमार चाईनिस  मध्ये चीनी भाषांतर केले"  (महाराष्ट्राचा एक प्रदेश) आणि नंतर बौद्ध झाला.  पारंपारिक धार्मिक चरित्रामुळे नागार्जुन भारताच्या विविध भागांमध्ये (कुमारराज्य आणि कॅन्ड्रकिर्ती यांनी त्याला दक्षिण भारतात, दक्षिण कोसलामध्ये झुआनझांग) ठेवले आहेत. 

 पारंपारिक धार्मिक हजोग्राफिकता ही नागार्जुन यांना प्रजाप्रसिद्धीच्या शिक्षणाशी संबंधित असण्याबरोबरच या ग्रंथांचे काही काळ लपवून ठेवल्यानंतर जगासमोर प्रकट केल्याचे श्रेय दिले जाते.  हे कोठे घडले आणि नागार्जुनने सूत्र कसे मिळविले यावर स्त्रोत भिन्न आहेत.  काही सूत्रांचे म्हणणे आहे की त्याने नागाच्या भूमीपासून सूत्रे मिळवली.

 

 निकोलस रॉरीच "नागांचा नागार्जुन" (१२५-२२५)

 खरंच, नागार्जुन अनेकदा एकत्रित स्वरूपात मानवी आणि नागा वैशिष्ट्यांचा समावेश आहे.  नागास हिंदू, बौद्ध आणि जैन पुराणकथा मध्ये वैशिष्ट्यीकृत महान जादुई सामर्थ्याचे साप सारखे अलौकिक प्राणी आहेत.  नागास संपूर्ण भारतीय धार्मिक संस्कृतीत आढळतात आणि सामान्यत: एक बुद्धिमान सर्प किंवा ड्रॅगन दर्शवितात, जो पाऊस, तलाव आणि पाण्याचे इतर भाग यासाठी जबाबदार असतो.  बौद्ध धर्मात, हे जाणलेल्या अरहत किंवा सामान्यपणे शहाण्या व्यक्तीचे प्रतिशब्द आहे.

 पारंपारिक स्त्रोत असा दावा करतात की नागार्जुनने आयुर्वेदिक किमया (रस्यां) चा अभ्यास केला होता.  उदाहरणार्थ, कुमारजावांचे चरित्र, नागार्जुन यांनी अदृश्यतेचे अमृत बनवले आहे आणि बस-टोन, तारानाथा आणि झुआनझांग असे सांगतात की तो खडकांना सोन्यात बदलू शकेल. 

 तिब्बती हजीग्राफिक्समध्ये असेही म्हटले आहे की नागाार्जुनने नलंदा विद्यापीठात शिक्षण घेतले.  तथापि, वाल्सरच्या म्हणण्यानुसार हे विद्यापीठ जवळजवळ ५२५५पर्यंत भिक्षु मठांचे एक मजबूत केंद्र नव्हते. तसेच, वाल्सरने नमूद केले आहे की, "झुआनझांग आणि यिजिंग दोघांनीही नॉलांड्यात बराच वेळ घालवला आणि तेथील नागर्जुनाच्या ग्रंथांचा अभ्यास केला. हे आश्चर्यकारक आहे की त्यांनी इतका खर्च केला असता.  तेथे वेळ असून अद्याप अभ्यासक्रमामध्ये अशा महत्त्वपूर्ण भूमिकेत असलेल्या माणसाच्या कोणत्याही स्थानिक कथांचा अहवाल न देणे निवडले गेले आहे. "

 काही स्त्रोत (बु-स्टोन आणि इतर तिबेट इतिहासकार) असा दावा करतात की त्याच्या नंतरच्या काळात, नागार्जुन शहराजवळील अर्पपर्वताच्या डोंगरावर राहत असे आणि पुढे त्याला नागार्जुनकोका ("नागार्जुनची टेकडी") म्हटले जाईल.  आंध्र प्रदेशातील गुंटूर जिल्ह्यात नागार्जुनकोकाचे अवशेष आहेत.  कैटिका आणि बहुरात्य निक्या यांना नागार्जुनकोकामध्ये मठ असल्याचे समजले जाते.नागार्जुनकोकोआ येथे पुरातत्व सापडल्यामुळे या जागेचा नागार्जुनशी संबंध असल्याचा पुरावा मिळालेला नाही.  "नागर्जुनाकोका" हे नाव मध्ययुगीन काळापासून आहे आणि त्या ठिकाणी सापडलेल्या तिसर्‍या-चौथ्या शतकातील शिलालेखांमुळे हे स्पष्ट होते की ते प्राचीन काळात "विजयपुरी" म्हणून ओळखले जात असे.

 

 "नागार्जुन" असे बरेचसे ग्रंथ आहेत, त्यातील बरेचसे ग्रंथ नंतरच्या काळातले आहेत.  यामुळे पारंपारिक बौद्ध चरित्रकार आणि डॉक्सग्राफर्सना खूप गोंधळ उडाला आहे.  या नंतरच्या ग्रंथांचे वर्गीकरण कसे करावे आणि "नागार्जुन" नावाच्या नंतरच्या किती लेखक अस्तित्वात आहेत (आंध्र प्रदेशात हे नाव आजही लोकप्रिय आहे) यावर आधुनिक विद्वान विभागले गेले आहेत.

 काही विद्वानांनी असे मत मांडले आहे की तेथे एक वेगळा आयुर्वेदिक लेखक होता जो नागार्जुन नावाचा होता ज्याने रसनावर असंख्य ग्रंथ लिहिले.  तसेच, त्याच नावाने नंतरचे तांत्रिक बौद्ध लेखक आहेत जे कदाचित नालँड विद्यापीठात विद्वान असावेत आणि बौद्ध तंत्रांवर लिहिले असावेत.

 याच नावाची एक जैन व्यक्ती देखील आहे जी म्हणतात की तो हिमालयात गेला होता.  वाल्सर असा विचार करतात की या आकृतीशी संबंधित कथांनी बौद्ध दंतकथा देखील प्रभावित केल्या आहेत.

 नागार्जुन संबंधित असे अनेक प्रभावशाली ग्रंथ अस्तित्त्वात आहेत, जरी त्यांच्यावर अनेक स्यूडेपीग्राफ आहेत असे मानले गेले आहे की त्याच्या प्रामाणिक कृतींवर जिवंत वाद चालू आहेत.

 मुलामाध्यामकाकर्मी ही नागार्जुनची सर्वात प्रसिद्ध काम आहे.  हे "बुद्धाच्या कच्चेनावरील प्रवचनावर केवळ भव्य भाष्यच नाही, नावाने उद्धृत केलेला एकमेव प्रवचन आहे, परंतु निकयस आणि अगमासमवेत समाविष्ट केलेल्या बहुतेक महत्त्वाच्या प्रवचनांचे तपशीलवार आणि काळजीपूर्वक विश्लेषण देखील आहे, विशेषत:  सुत्त-निपाटाचा अटकावग्गा. 

 बुद्धांच्या "अवलंबित उदय" या सिद्धांताचा उपयोग करुन (नाग-उदात्त), नागार्जुनने आधिभौतिक अनुमानांची निरर्थकता दर्शविली.  अशा आधिभौतिकांशी वागण्याच्या त्याच्या पद्धतीस "मध्यम मार्ग" (मध्यममा प्रतिपदा) असे संबोधले जाते.  हा मध्यम मार्ग आहे ज्याने सर्वस्वादिदिन आणि सौरांतिकांची नाममात्रता टाळली. 

 मुलामाध्यामकाकरीकात, अनुभवी घटना रिक्त (सूर्य) आहेत. याचा अर्थ असा नाही की ते अनुभवी नाहीत आणि म्हणूनच ते अस्तित्त्वात नाहीत; केवळ तेच कायम आणि शाश्वत पदार्थांपासून मुक्त आहेत (स्वभाव) कारण,  एखाद्या स्वप्नासारखं, ते फक्त मानवी चेतनाचे अनुमान आहेत. या काल्पनिक कल्पित कथा अनुभवी असल्याने ती केवळ नावे (प्रज्ञप्ती) नाहीत. 

 डेव्हिड सेफोर्ट रुगेच्या मते, चंद्रमाकिर्ती (सी. 505०) हे मध्यमाकशास्त्रस्तुति नागार्जुनमधील आठ ग्रंथांचा उल्लेख करते:

 (मध्यमक) कारिक, युक्तिसस्तिक, सुन्यास्तप्तती, विघ्रववर्तीनी, विडाला (म्हणजेच वैद्यलयसूत्र / वैद्यप्रकर्ण), रत्नावली, सूत्रसमुचाय आणि संस्तुतीस (स्तोत्र).  या यादीमध्ये केवळ चिनी आणि तिबेट्यांच्या संग्रहातील नागार्जुनला मिळणा  एकूण कामांच्या तुलनेत फारच कमी कव्हर केले गेले आहे, परंतु यामध्ये अशा सर्व रचनांचादेखील समावेश नाही की खुद्द कॅनद्रकिर्तींनी त्यांच्या लेखनात नमूद केले आहे. 

 एका मतानुसार, ख्रिश्चन लिंड्टनर यांच्या मते, नक्कीच नागार्जुनने लिहिलेल्या कामे आहेत: 

 मलामाध्यामका-कारकी (मध्यम मार्गाची मूलभूत आवृत्ती), तीन संस्कृत हस्तलिखिते आणि असंख्य भाषांतरे उपलब्ध आहेत.

 ज्ञानसप्तती (एम्प्लीनेसीवरील सत्तर श्लोक) आणि त्यांच्याबरोबर स्वत: नागार्जुनावरही असे गद्य भाष्य केले जाते.

 विग्रहावर्तने 

 वैद्यलयप्रकार (पल्व्हर्झिंग कॅटेगरीज) ही एक गद्यलेखन आहे ज्यामध्ये भारतीय न्याय तत्वज्ञानाद्वारे वापरल्या जाणार्‍या विभागांची टीका केली जाते.

 व्यापारासिद्धि (अधिवेशनाचा पुरावा)

 युक्तीक (तर्कशक्तीची साठ आवृत्ती)

 कॅटूस्टावा (चार स्तोत्र): लोकतत्व-स्तव (परमात्मा ते संगीताचे), निरूपम्य-स्तव (पीरलेसपर्यंत), कंट्य-स्तव (अज्ञेयतेस), आणि परमार्थ-स्तव (अंतिम सत्य पर्यंत). 

  भारतीय राजाला (शक्यतो सातवाहन सम्राट) संबोधित केलेले भाषण, रत्नवाली (प्रिसिस गार्लँड), उपशीर्षक (राजापरीकथा). 

 प्रत्यात्यसमुतपादाहिक्रिका (अवलंबित उदयास आलेल्या हृदयावरील श्लोक) आणि एक लहान भाष्य (व्याख्यां)

शास्तरसम्मचच्च‌

धसूत्र परिच्छेद एक काव्यशास्त्र.

 बोधिसितविवरस (जागृत मनाचे प्रदर्शन)

 सुहलेखा (एका चांगल्या मित्राला पत्र)

 बोधिसभरासशास्त्र (जागृतीची आवश्यकता), हे बोधिसत्व आणि परमितांचा मार्ग आहे, हे आर्यदेवांच्या चारशे शब्दावरील भाष्यात चंद्रकिर्ती यांनी नमूद केले आहे.  आता केवळ चीनी भाषांतरात उपलब्ध आहे 

 तिबेटी इतिहासकार बुस्टन पहिल्या सहा जणांना नागार्जुन (हा "युक्ति कॉर्पस", रिग्स कोग्स असे म्हणतात) चे मुख्य ग्रंथ मानतात, तर तारानाथानुसार फक्त पहिले पाच नागृजनांचे कार्य आहेत.  टीआरव्ही मुर्ती रत्नावली, प्रतीक समुद्रपदा ह्रदय आणि सूत्र समूचेय यांना नागार्जुनची कामे मानतात कारण पहिले दोन चंद्रकिर्ती आणि तिसरे शांतीदेव यांनी उद्धृत केले आहेत. 

  वर नमूद केलेल्या कामांव्यतिरिक्त, इतरही अनेकांना नागार्जुन म्हटले जाते.  त्यापैकी कोणती कामे प्रामाणिक आहेत यावर सतत, सजीव वाद चालू आहे.  समकालीन संशोधनात असे दिसून येते की ही काही कामे later व्या शतकाच्या उत्तरार्धात किंवा सा.यु.. व्या शतकाच्या उत्तरार्धातील महत्त्वपूर्ण काळातील आहेत आणि म्हणूनच नागार्जुनची प्रामाणिक कामे असू शकत नाहीत.  गूढ बौद्ध धर्मात महत्त्वपूर्ण मानल्या जाणा Several्या अनेक कृतींचे श्रेय नागार्जुन आणि त्याचे शिष्य यांना १th व्या शतकातील तिबेटमधील तारानाथा सारख्या पारंपारिक इतिहासकारांनी दिले आहे.  हे इतिहासकार विविध सिद्धांतानुसार कालक्रमानुसारच्या अडचणींचा हिशेब देण्याचा प्रयत्न करतात.  उदाहरणार्थ, गूढ प्रकटीकरण द्वारे नंतरच्या लेखनाचे अप्रोपॅगेशन.

 रुएगच्या मते, "नागार्जुनबद्दल सांगण्यात आलेल्या बुद्धिमत्ता आणि नैतिक आचरणाच्या गुणांवर श्लोकांचे तीन संग्रह तिबेटी भाषांतरात प्रचलित आहेत": प्रजासताकप्रकरण, नितीस्त्र-जंतूपोजानाबिंदू आणि नीति-शास्त्र-प्रजादानंद. 

 इतर कामे केवळ चिनी भाषेत अस्तित्त्वात आहेत, त्यापैकी एक म्हणजे शिह-एर-मेन-लून किंवा 'बारा विषयांचा ग्रंथ' (* द्वादसैनिक किंवा * द्वादसमुखा-शास्त्र);  सॅनलन स्कूल (पूर्व आशियाई मध्यमाका) या तीन मूलभूत ग्रंथांपैकी एक. 

 लिंडटनर मानतात की, महाप्रजापुरमितुपादेय (ता-चिह-तू-लून, तैशो १९०,, "महान प्रजापरामितावरील भाष्य") जो बौद्ध धर्मातील प्रभावशाली आहे, हे नागार्जुनचे अस्सल कार्य नाही.  हे काम केवळ कुमारराज्याने केलेल्या चिनी भाषांतरात सत्यापित केलेले आहे आणि तिबेट आणि भारतीय परंपरेत ते अज्ञात आहे. हे नागार्जुन किंवा इतर कोणाचे काम आहे की याबद्दल बरीच चर्चा आहे.  त्या कामाचा एक तृतीयांश भाषांतर फ्रेंच भाषेत भाषांतर करणार्‍या एटीने लामोटे यांना वाटले की ही सर्वस्वतीदा शाळेच्या उत्तर भारतीय भिकूची कामे आहे जी नंतर महायानात रूपांतरित झाली.  चिनी विद्वान-भिक्षू यिन शन यांना वाटले की हे दक्षिण भारतीयांचे कार्य आहे आणि नागर्जुना बहुधा लेखक असावेत.  ही दोन मते विरोधी पक्षात नसतात आणि दक्षिण भारतीय नागार्जुनने उत्तर सरस्वतीदाचा चांगला अभ्यास केला असता.  दोघांनाही वाटले नाही की ही रचना कुमराजवांनी रचली आहे, जे इतरांनी सूचित केले आहे.

 भवसामक्रांती

 धर्मधातुस्तव (धर्मात्माचे भजन), अनिश्चित लेखकत्व, रुगेच्या म्हणण्यानुसार, नंतरच्या महायान आणि तांत्रिक विचारांचे पुरावे आहेत.

 सलिस्टामबारीकस

 दशाभूमिकसूत्रावरील भाष्य.

 महायानविमसिका (रुएगनुसार अनिश्चित लेखक)

 * एकस्लोकशास्त्र (तैशो 1573)

 * ईश्वरकर्तृत्वनिक्रितिह (ईश्वर / ईस्वार यांचा ख्यातनाम)

 स्कॉटलंडच्या काग्यू सम्ये लिंग मठात नागार्जुनची सुवर्णमूर्ती.

 सांघ्य आणि अगदी वैसेक या शास्त्रीय हिंदू तत्वज्ञानाविषयी नागार्जुन पूर्णपणे परिचित होते. हिंदु न्या शाळेचा मुख्य ग्रंथ, न्याय सूत्रात दिलेल्या सोळा प्रकारांच्या परिभाषांचे ज्ञान गृहीत धरुन, आणि प्रमनांवर एक ग्रंथ लिहिला जेथे त्याने पाच सदस्यांचा शब्दलेखन तीनपैकी एकामध्ये कमी केला.  विग्रहावर्तनी कारिकामध्ये, नागार्जुनने प्राणास (ज्ञानाचे साधन) च्या न्याय सिद्धांतावर टीका केली .

 मह्यज्ञवाद

 नागार्जुन अनेक अर्वाक तत्त्वज्ञानाने आणि महाराणी परंपरेत परिवर्तनशील होता;  तथापि, यापैकी बहुतेक साहित्य गमावले गेले आहे याचा विचार करून, विशिष्ट निकव्याशी संबंधित नागार्जुनचा संबंध निश्चित करणे कठीण आहे.  जर ग्रंथांचे सर्वात सामान्यतः स्वीकारलेले श्रेय (ख्रिश्चन लिंड्टनर यांचे) असेल तर ते स्पष्टपणे एक मह्यानीस्ट होते, परंतु त्यांचे तत्वज्ञान निश्चितपणे एर्रीक त्रिपायकास चिकटून आहे आणि महर्षण ग्रंथांचे स्पष्ट उल्लेख करताना ते नेहमीच सावध राहतात.  एरवाका कॅनॉनने निश्चित केलेल्या पॅरामीटर्समध्ये.

 बुद्धांच्या सिद्धांताच्या अनुषंगाने इगमासात नमूद केल्याप्रमाणे नागार्जुन आपल्या पदांवर पोचला असावा.  नागार्जुनच्या दृष्टीने, बुद्ध केवळ अग्रदूत नव्हते, तर मध्यमाक प्रणालीचा संस्थापक होता.  मध्य-मार्गातील विजेता आणि बुद्धांच्या मूळ तत्वज्ञानाचा आदर्श प्राप्त करणारा म्हणून मोगलिपुत्त-तिस्साचा उत्तराधिकारी म्हणून डेव्हिड कालुपहाना नागार्जुन पाहतात. 

 पायरोनिझम एडिट

 हे देखील पहा: पायरोनिझम आणि बौद्ध धर्मातील समानता

 नागार्जुनच्या तत्त्वज्ञान आणि पायरोनिझममध्ये विशेषत: सेक्स्टस एम्प्रिकसच्या अस्तित्त्वात असलेल्या कामांमध्ये उच्च प्रमाणात समानता असल्यामुळे थॉमस मॅकविले यांनी शंका व्यक्त केली की नागर्जुनना भारतात आयात केलेल्या ग्रीक पायरोनिस्ट ग्रंथांचा प्रभाव होता. संशयवादी तत्त्वज्ञानाच्या या शाळेचे संस्थापक एलिस (सी. ३६०सी. २२०बीसीई) चा पायरोहो स्वतः भारतीय तत्त्वज्ञानाचा प्रभाव होता.  पिर्ह्हो अलेक्झांडर द ग्रेटच्या सैन्यासह भारताचा प्रवास करीत जिम्नोसॉफिस्टसमवेत अभ्यास केला.  ख्रिस्तोफर बेकवीत च्या मते, पिरृहोची शिकवण बौद्ध धर्मावर आधारित आहे, कारण अरिस्टोकल्स परिच्छेदातील ग्रीक संज्ञा अ‍ॅडिआफोरा, अस्थमामाता आणि अनेपिकृता बौद्ध अस्तित्वाची तीन चिन्हे सारखीच आहे.त्यांच्या मते, पिर्होच्या संशयाचे मुख्य नाविन्यपूर्ण तत्वे केवळ त्यावेळी भारतीय तत्वज्ञानात सापडले होते, ग्रीसमध्ये नाही. 

 नागार्जुन यांचे मुख्य विषय म्हणजे ज्ञान ही संकल्पना (इंग्रजीमध्ये "शून्यता" म्हणून भाषांतरित केली गेली) आहे ज्यातून इतर काही प्रमुख बौद्ध सिद्धांत, विशेषत: आर्टमन "नॉट-सेल्फ" आणि प्रात्यत्यसमुतपदा "आश्रित उत्पत्ति" एकत्र आणले जातात ज्यामुळे त्याच्या काही समकालीन लोकांच्या तत्त्वज्ञानांचे खंडन केले जाऊ शकते.  सुरुवातीच्या ग्रंथांतील बुद्धांप्रमाणेच नागार्जुनासाठी केवळ "निस्वार्थ" किंवा अव्यवस्थित असे संवेदशील प्राणी नाहीत;  सर्व घटना (धम्म) कोणत्याही स्वभावाशिवाय, अक्षरशः "स्वतःचे", "स्व-स्वभाव", किंवा "मूळ अस्तित्व" नसतात आणि अशा प्रकारे कोणतेही मूलभूत सार नसतात.  ते स्वतंत्रपणे अस्तित्त्वात नसलेले रिक्त आहेत;  अशा प्रकारे बौद्ध धर्माच्या सिद्धांताच्या आधारे त्या काळात फिरणार्‍या स्वभावांचे हेटेरोडॉक्स सिद्धांत खंडित झाले.  

 नागार्जुन म्हणजे वास्तविक असे कोणतेही अस्तित्व ज्याचा स्वतःचा स्वभाव (स्वभाव) असतो, जो कारणे (आक्रमक) तयार करत नाही, जो इतर कशावरही अवलंबून नाही (परातू निरपेक्ष). 

 मुलामाध्यामकाकायकाच्या  शुन्यता आणि सह-उद्भवणे या विषयी नागार्जुनातील सर्वात प्रसिद्ध कोटेशन उपलब्ध आहे: 

 सारवा सी युज्यते  यश्य युज्यते

 सर्व ना युज्यते  यश्य ना युज्यते

 जेव्हा शून्यता शक्य असेल तेव्हा सर्वकाही शक्य आहे.

 शून्यता अशक्य आहे तेव्हा काहीही शक्य नाही.

 मुलामाध्यामकाकरीकातील घटनेच्या शून्यतेच्या विश्लेषणाचा एक भाग म्हणून, नागार्जुन अनेक भिन्न संकल्पनांमधून आत्मभ्यास करतात.  कार्यकारण, हालचाल, बदल आणि वैयक्तिक अस्मितेसाठी कुठल्याही प्रकारचा मूळ सार पोस्ट करण्याच्या समस्यांविषयी तो चर्चा करतो.  नागार्जुन टेट्रालेम्माच्या भारतीय तार्किक साधनाचा उपयोग कोणत्याही आवश्यकवादी संकल्पनेवर हल्ला करण्यासाठी करतो.  नागार्जुनचे तार्किक विश्लेषण चार मूलभूत प्रस्तावांवर आधारित आहे:

 सर्व गोष्टी (धर्म) अस्तित्त्वात आहेत: पुष्टीकरण, अस्तित्वाचे नकार सर्व गोष्टी (धर्म) अस्तित्त्वात नाहीत: अस्तित्वाची पुष्टीकरण, अस्तित्व नाकारणे सर्व गोष्टी (धर्म) दोन्ही अस्तित्वात आहेत आणि अस्तित्त्वात नाहीत: पुष्टीकरण आणि नकार सर्व गोष्टी (  धर्म) अस्तित्त्वात नाही किंवा अस्तित्वातही नाहीत: ना पुष्टीकरण किंवा नाकारता.

 सर्व गोष्टी 'रिकाम्या' आहेत असे म्हणणे म्हणजे कोणत्याही प्रकारचे ऑन्टोलॉजिकल पाया नाकारणे;  म्हणूनच नागार्जुनच्या दृष्टिकोनातून अनेकदा एक प्रकारचा न्टोलॉजिकल एंटी-फाउंडेशनलिझम  किंवा मेटाफिजिकल अ‍ॅटी-रिअॅलिझम म्हणून पाहिले जाते.

 घटनेच्या शून्यतेचे स्वरूप समजून घेणे म्हणजे शेवट करणे म्हणजे निर्वाण होय.  अशाप्रकारे नागार्जुनचा तत्वज्ञानाचा प्रकल्प हा एक बिघाडलेला आहे जो आपल्या रोजच्या संज्ञानात्मक प्रक्रियेस दुरुस्त करण्याचा हेतू आहे जो चुकून अनुभवाच्या प्रवाहावर स्वभावाची भावना निर्माण करतो.

 काही विद्वान जसे की फ्योडर शॅचरबॅटस्कॉय आणि टी.आर.व्ही.  मूर्ति असे मानतात की नागार्जुन ही शुन्यता सिद्धांताचा शोधकर्ता आहे;  तथापि, चूंग मुन-किट, यिन शून आणि धम्मजोथी थेरो यासारख्या विद्वानांनी केलेली अलीकडील कृती असा तर्क आहे की, नायगर्जुना हा सिद्धांत ठेवून नवनिर्मिती करणारे नव्हते,  परंतु शिच्या शब्दांत , "रिक्तपणा आणि अवलंबन मूळ दरम्यान कनेक्शन नाविन्यपूर्ण किंवा निर्मिती नाही". 

  नागार्जुन हे दोन सत्य सिद्धांतांच्या विकासातही महत्त्वपूर्ण ठरले आहे. बौद्ध शिकवणीत सत्य असे दोन स्तर आहेत असा दावा करतात, अंतिम सत्य (परमार्थ सत्य) आणि पारंपारिक किंवा वरवरचे सत्य (सतीत्वशास्त्र).  नागार्जुनला दिले गेलेले सत्य हे सत्य आहे की सर्व काही थोडक्यात रिकामे आहे, [ यात स्वतःच शून्यता ('शून्यपणाचे शून्यता') समाविष्ट आहे.  काहींनी (मुर्ती, १९५५) नीगर्जुनाला नव-कांतीयन म्हणून संबोधून आणि अशा प्रकारे अंतिम सत्याला एक उपमाविज्ञानात्मक नोमॅनॉन किंवा "अप्रिय कारण बनवून दिले आहे जे विवादास्पद कारणास्तव मर्यादा पार करते" असे वर्णन केले आहे,  जसे मार्क सिडेरिट्स आणि जे.  एल. गारफिल्ड यांनी असा युक्तिवाद केला आहे की "अंतिम सत्य म्हणजे कोणतेही अंतिम सत्य नाही" (सिडेरिट्स) आणि नागार्जुन हे एक "अर्थविरोधी द्वैतवादी" आहेत ज्यांना असे वाटते की तेथे केवळ परंपरागत सत्य आहेत.  म्हणूनच गारफिल्डच्या मतेः

 समजा की आपण सारण्याप्रमाणे पारंपारिक अस्तित्व घेत आहोत.  त्याच्या रिक्ततेचे प्रदर्शन करण्यासाठी आम्ही त्याचे विश्लेषण करतो, की भागांच्या व्यतिरिक्त कोणताही टेबल नाही हे शोधून  म्हणून आम्ही असा निष्कर्ष काढतो की ते रिक्त आहे.  पण आता त्या रिकाम्याचे विश्लेषण करू  आम्ही काय शोधू?  टेबलचे मूळ अस्तित्व नसल्याशिवाय काहीच नाही.  टेबल रिक्त म्हणून पाहणे हे परंपरागत, आश्रित म्हणून टेबल पहाणे आहे. 

 मुलामाध्यामकाकरीकातील ही धारणा सांगताना, नागार्जुनने कच्चेनागौत्ता सुत्तच्या प्रारंभीच्या स्त्रोतावर आधारित रेखांकन केले, ज्याला अर्थपूर्ण अर्थ (नेत्रार्थ) अर्थपूर्ण अर्थ (नीरर्थ) वेगळे करते:

 आणि मोठ्या प्रमाणात, काकायना, हे जग अस्तित्वात आणि अस्तित्वाच्या ध्रुवपणाद्वारे समर्थित आहे.  परंतु जेव्हा एखादी जगाची उत्पत्ती प्रत्यक्षात योग्य विवेकबुद्धीने वाचते तेव्हा जगाचा संदर्भ असलेले "अस्तित्व" कोणालाही नसते.  जेव्हा एखादी व्यक्ती जगाच्या समाप्तीस वाचते जेव्हा ती प्रत्यक्ष विवेकासह असते, तेव्हा जगाच्या संदर्भातील "अस्तित्व" एखाद्यास आढळत नाही.

 आणि मोठ्या प्रमाणात, काकायना, हे जग संलग्नक, घट्ट पकड (संवेदना) आणि पूर्वाग्रहांच्या बंधनात आहे.  परंतु यासारखे एखादे या संलग्नकांमध्ये चिकटून किंवा चिकटून राहत नाही, चिकटून रहाणे, जागरूकता निश्चित करणे, पक्षपातीपणा किंवा व्यापणे;  किंवा तो "माझ्या सेल्फ" वर संकल्प केलेला नाही.  त्याला कोणतीही अनिश्चितता किंवा शंका नाही की फक्त ताण, जेव्हा उद्भवते तेव्हा उद्भवते;  ताणतणाव, दूर जात असताना निघून जात आहे.  यामध्ये त्याचे ज्ञान इतरांपेक्षा स्वतंत्र आहे.  हे अगदी तेथेच आहे, काकायना, अगदी योग्य मत आहे.

 "सर्व काही अस्तित्त्वात आहे": ते एक अत्यंत आहे.  "सर्व काही अस्तित्त्वात नाही": ते दुसरे टोकाचे आहे.  या दोन टोकापासून दूर राहणे, तथागत मध्यभागी धम्म शिकवते .

 ज्याची जोडलेली आवृत्ती निकयामध्ये सापडलेली आहे आणि ती संयुक्तागमामध्ये सापडलेल्यापेक्षा थोडी वेगळी आहे.  दोन्ही अस्तित्वाच्या आणि अस्तित्वाच्या टोकाच्या मध्यभागी अध्यापन करण्याची संकल्पना आहे. जेव्हा त्यांनी आपल्या मालामाध्यमिकरकातील प्रगतीशील मजकूर उद्धृत केला तेव्हा नागार्जुन "प्रत्येक गोष्टीचा" संदर्भ देत नाही. 

 जय एल. गारफिल्ड वर्णन करतात की नागार्जुनने चार उदात्त सत्ये आणि अवलंबित उत्पत्तीपासून कार्यकारणात पोहोचले.  नागार्जुनने कार्य कारणामध्ये उद्भवलेल्या दोन मूळ दृश्यांमधील फरक ओळखला, ज्यामुळे परिणाम घडतात आणि ज्यामुळे परिस्थिती उद्भवते.  हे पारंपारिक सत्य आणि अंतिम सत्य एकत्रितपणे सत्य म्हणून दोन सत्य सिद्धांत सांगण्यात आले आहे, ज्यामध्ये दोन्ही अस्तित्वात रिक्त आहेत.  प्रभाव आणि परिस्थितीमधील फरक विवादास्पद आहे.  नागार्जुनच्या दृष्टिकोनात, कारणाचा अर्थ असा इव्हेंट किंवा राज्य आहे ज्यामध्ये प्रभाव आणण्याची शक्ती असते.  परिस्थिती, पुढील घटना, राज्य किंवा प्रक्रिया आणणार्‍या प्रसारित कारणास्तव संदर्भित करा;  स्पष्टीकरण आणि स्पष्टीकरण दरम्यान एक गुप्त कनेक्शन करण्यासाठी रूपांतरित प्रतिबद्धताशिवाय.  तो अस्तित्त्वात नाही अशी कारणे आणि अस्तित्त्वात असलेल्या विविध परिस्थितीचा तर्क आहे.  वितर्क अवास्तव कार्यकारण शक्तीपासून काढतो.  पारंपारिक गोष्टी अस्तित्त्वात आहेत आणि मलामाध्यामकाकाकरी सिद्धांतातील शून्यता म्हणून कामकाजाच्या अस्तित्वामध्ये आणि अस्तित्वात नसलेल्या अस्तित्वामध्ये मध्यम मार्गाने विश्रांती घेण्यासारखे नाही.  पाश्चिमात्य लोकांसाठी ते विचित्र वाटत असले तरी, ते कारणांकडे सुधारित दृश्यावर हल्ला म्हणून पाहिले जाते.  हे देखील नाागर्जुनने देखील सापेक्षतेची कल्पना शिकविली;  रत्नावल्ल्यामध्ये त्यांनी हे उदाहरण दिले की केवळ लांबीच्या कल्पनेच्या संदर्भातच लहानपणा अस्तित्वात आहे.  एखाद्या वस्तू किंवा वस्तूचा निर्धार इतर गोष्टी किंवा वस्तूंच्या संबंधातच शक्य आहे, विशेषत: कॉन्ट्रास्टच्या मार्गाने.  "लहान" आणि "लांब" या विचारांमधील संबंध आंतरिक निसर्गामुळेच नाही असे ते म्हणाले.  ही कल्पना पाली निक्यास आणि चिनी अगमसमध्येही आढळते, ज्यात सापेक्षतेचा विचारही अशाचप्रकारे व्यक्त झाला आहे: “जे प्रकाशाचे घटक आहे ... अंधारामुळे [अस्तित्वाच्या बाबतीत] अस्तित्वात आहे;  वाईट गोष्टीमुळे चांगल्या गोष्टीचे अस्तित्व असल्याचे दिसून येते; ते म्हणजे अंतराळ घटक जे अस्तित्त्वात असल्याचे दिसून येते. "

  नागार्जुनने सांगितले की कृती ही विश्वाची मूलभूत बाजू आहे.  त्याच्याकडे, मनुष्य वागण्याची क्षमता असलेले प्राणी नव्हते.  त्याऐवजी कृती मानव आणि संपूर्ण विश्व म्हणून स्वतः प्रकट झाली